Ετήσιο σεμινάριο Λατινοαμερικανικού πολιτισμού του Ηλία Ταμπουράκη στον
Όμιλο UNESCO Ν. Πειραιώς & Νήσων, 2004-2005.
Όμιλο UNESCO Ν. Πειραιώς & Νήσων, 2004-2005.
Μεξικό: Αζτέκοι, συλλέκτες... πολιτισμών.
Ο μύθος των 5 Ηλίων: Πειραματισμοί με τις ουσίες
Αζτέκοι [i]
Στη Μέση Αμερική, οι Αζτέκοι (aztecas) πίστευαν ότι είχαν υπάρξει κι άλλοι Κόσμοι πριν από το δικό τους, οι οποίοι φωτίζονταν από τέσσερις Ήλιους[ii], ο καθ’ ένας από τους οποίους είχε διάρκεια 260 ημερών –όπως κι ο ένας από τους δύο ημερολογιακούς κύκλους των Μάγια-, και ταυτίζονταν με τέσσερις αντίστοιχες θεότητες και τέσσερις ανθρωπότητες. Ο κάθε Ήλιος συνδεόταν αντίστοιχα με τη γη, τον άνεμο, τη φωτιά ή το νερό. Αυτά τα στοιχεία συνέθεταν ή κατέστρεφαν εκείνους τους Κόσμους.
Ο πρώτος Ήλιος –ο Οσέλοτονατίου (Ocelotonatiuh)- ήταν ο δημιουργός της φωτιάς, του ουρανού, της Γης, της θάλασσας, του Κάτω Κόσμου, του πρώτου ζεύγους ανθρώπων και του ιερού ημερολογίου. Στη Γη κατοικούσε μία φυλή γιγάντων, οι οποίοι κατασπαράχθηκαν από μία αγέλη ιαγουάρων οσέλοτλ (océlotl), που βγήκαν από τη θάλασσα. Λένε οι Αζτέκοι ότι τα απολιθώματα μαμούθ που έβρισκαν κοντά στην αρχαία πρωτεύουσά τους, την Τενοστίτλαν (Tenoxtitlán)[iii], ήταν τα κόκαλα εκείνων των γιγάντων.
Ο δεύτερος Ήλιος –ο Εχέκατονατίου (Ehecatonatiuh)- ήταν ο δημιουργός του ανέμου. Η Ανθρωπότητα εκείνου του Κόσμου παρασύρθηκε από τυφώνες. Διηγούνται οι ιθαγενείς ότι οι μαϊμούδες που τρέχουν τρομαγμένες ανάμεσα στα κλαδιά των δέντρων, είναι οι απόγονοι εκείνων των πρωτανθρώπων. Στο Πόπολ Βουχ, τη Βίβλο των Μάγια της Γουατεμάλας, υπάρχουν αναφορές για ημίθεους που μεταμορφώθηκαν σε μαϊμούδες.
Ο τρίτος Ήλιος –ο Κιάουτονατίου (Quiauhtonatiuh)- ήταν της βροχής. Η Ανθρωπότητα εξολοθρεύτηκε από μία πύρινη βροχή –ίσως λάβα από τα ηφαίστεια της κοιλάδας του Ανάουακ (Anáhuac), στο κεντρικό Μεξικό. Οι απόγονοι των ανθρώπων εκείνων είναι οι γαλοπούλες.
Ο τέταρτος Ήλιος –ο Άτονατίου (Atonatiuh)- ήταν του νερού. Η Ανθρωπότητα πνίγηκε σ’ έναν κατακλυσμό. Τα ψάρια που γνωρίζουμε σήμερα είναι οι ψυχές εκείνων των ανθρώπων. Κατακλυσμιαία καταστροφή της δεύτερης Ανθρωπότητας από ξύλο υπάρχει και στο Πόπολ Βουχ των Μάγια.
Ο πέμπτος Ήλιος -ο Νάουι όλιν (Nahui ollin), που σημαίνει: «4-σεισμός» (όχι: σεισμοί)-, δημιουργήθηκε στη μητρόπολη Τεοτιγουακάν (Teotihuacán), του ομώνυμου πολιτισμού. Το όνομά του φανερώνει το μοιραίο μας μέλλον…
Στην παράδοση των Μάγια –που ζουν σε περιοχές του Μεξικού και της Γουατεμάλας-, ο έκτος Ήλιος ήταν εκείνος που έφερε την επάνοδο του πολιτισμικού ήρωα, βασιλιά και θεού, δηλαδή του Φτερωτού Φιδιού Κουκουλκ’άν (Kukulk’an). Όταν, λοιπόν, έφτασαν οι Ισπανοί Κατακτητές στο Γιουκατάν (Yucatán), στις 27 Φεβρουαρίου του 1520, οι ιθαγενείς, νομίζοντας ότι ήταν οι θεοί τους που επέστρεφαν –όπως τους είχαν υποσχεθεί-, τους προσκύνησαν, χάνοντας έτσι για πάντα την ανεξαρτησία τους και την εθνική τους ταυτότητα.[iv]
[i] Aztecas, mexica (Αζτέκοι, όχι: «Ατζέκοι!): Προκολομβιανός πολιτισμός της Μέσης Αμερικής, στην περιοχή του Ανάουακ (Anahuac) του κεντρικού Μεξικού, ο οποίος άνθισε από το 1.200 έως το 1521 μ.Χ. Τα κύρια προϊόντα της γης τους ήταν το καλαμπόκι, το αβοκάντο, η ντομάτα, το φιστίκι, η σοκολάτα, οι γαλοπούλες και μία ράτσα εδώδιμων σκύλων, που λέγονταν ισκουίντλ (izkwintli). Στην αρχιτεκτονική ασχολήθηκαν με την κατασκευή πυραμίδων. Διέθεταν σύστημα γραφής, το οποίο ακόμη δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί. Είχαν επίσης γνώση του ημερολογίου.
[ii] Στο ανθρωπολογικό μουσείο της Πόλης του Μεξικού φυλάσσεται το Κουαουσικάλι (Cuauhxicalli), ένας στρογγυλός βασαλτικός μονόλιθος, με διάμετρο 3,60 μ. και βάρος 25 τόνους, που φέρει τα σύμβολα του ημερολογιακού κύκλου των Αζτέκων.
[iii] Οι Αζτέκοι ήταν ένας ημινομαδικός λαός με αμφίβολη προέλευση: ένας μύθος τους αναφέρει ότι κατάγονταν από το Ατιτλάν (Atitlán), ένα νησί του Ειρηνικού Ωκεανού. Αρχαιολογικές και ανθρωπολογικές έρευνες, όμως, έδειξαν ότι η προέλευσή τους είναι από την περιοχή Γιούτα (Utah) των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Το όνομά τους, πάντως, περιέχει το λέξημα a, που σημαίνει «νερό» και την κατάληξη –tl, που φανερώνει ουσιαστικό. Αυτοαποκαλούνται, λοιπόν, aztékaλ (στον ενικό αριθμό) και aztekah (στον πληθυντικό), δηλ., «ο λαός που έρχεται, ή κατοικεί κοντά στα ύδατα». Αναφέρει, μάλιστα, η μυθολογία τους, ότι έπρεπε να μετακινούνται συνεχώς πεζοί, από το Βορρά μέχρι το κέντρο του σημερινού Μεξικού, μέχρι να συναντήσουν μία λίμνη, μ’ ένα νησί κι έναν κάκτο νοπάλλι (nopalli), πάνω στον οποίον ένας αετός θα έτρωγε ένα φίδι. Όταν, λοιπόν, στα 1325, ο ιερέας Tenoxtli (Τενόστλι) είδε τον οιωνό, αναφώνησε: «Tenuxtíλan kwauhλi iλoayakan!» (Τενουστίτλαν κουάουτλι ιτλοαγιάκαν), που σημαίνει: «Ιδού η Ιερή Πόλη, όπου Αετός κατασπαράζει Όφιν!». Είναι, βέβαια, κατανοητό, ότι αυτή η παράδοση είχε δημιουργηθεί από το ιερατείο, για να εξυπηρετεί τις επεκτατικές τάσεις των Αζτέκων, οι οποίοι αφομοίωναν τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά όσων λαών κατακτούσαν και κυβερνούσαν με τη βία και τον εκφοβισμό μέσω των ανθρωποθυσιών, δημιουργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο, ένα παγκοσμιοποιημένο πολιτισμικό καλειδοσκόπιο. Λόγω αυτού του γεγονότος, πάντως, φέρουν και την ονομασία Τενότσκα (tenochca).
(Madsen, W. & C.: Τελετές μαγείας στη Σύγχρονη Λατινική Αμερική, Μαγικο-θρησκευτικές αντιλήψεις ανάμεσα στους σύγχρονους Αζτέκους, Μάγια και άλλους ιθαγενείς, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Ηλίας Ταμπουράκης, Εκδ. Περίπλους, Αθήνα, 2007.)
[iv] Στα 1995, στη Γουατεμάλα, υπήρχαν 53% επί του πληθυσμού ιθαγενείς διαφόρων φυλών -με κυρίαρχους τους Μάγια-, 42% μιγάδες, 4% λευκοί ισπανικής καταγωγής και 1% άλλοι λαοί (μετανάστες).
Στη Μέση Αμερική, οι Αζτέκοι (aztecas) πίστευαν ότι είχαν υπάρξει κι άλλοι Κόσμοι πριν από το δικό τους, οι οποίοι φωτίζονταν από τέσσερις Ήλιους[ii], ο καθ’ ένας από τους οποίους είχε διάρκεια 260 ημερών –όπως κι ο ένας από τους δύο ημερολογιακούς κύκλους των Μάγια-, και ταυτίζονταν με τέσσερις αντίστοιχες θεότητες και τέσσερις ανθρωπότητες. Ο κάθε Ήλιος συνδεόταν αντίστοιχα με τη γη, τον άνεμο, τη φωτιά ή το νερό. Αυτά τα στοιχεία συνέθεταν ή κατέστρεφαν εκείνους τους Κόσμους.
Ο πρώτος Ήλιος –ο Οσέλοτονατίου (Ocelotonatiuh)- ήταν ο δημιουργός της φωτιάς, του ουρανού, της Γης, της θάλασσας, του Κάτω Κόσμου, του πρώτου ζεύγους ανθρώπων και του ιερού ημερολογίου. Στη Γη κατοικούσε μία φυλή γιγάντων, οι οποίοι κατασπαράχθηκαν από μία αγέλη ιαγουάρων οσέλοτλ (océlotl), που βγήκαν από τη θάλασσα. Λένε οι Αζτέκοι ότι τα απολιθώματα μαμούθ που έβρισκαν κοντά στην αρχαία πρωτεύουσά τους, την Τενοστίτλαν (Tenoxtitlán)[iii], ήταν τα κόκαλα εκείνων των γιγάντων.
Ο δεύτερος Ήλιος –ο Εχέκατονατίου (Ehecatonatiuh)- ήταν ο δημιουργός του ανέμου. Η Ανθρωπότητα εκείνου του Κόσμου παρασύρθηκε από τυφώνες. Διηγούνται οι ιθαγενείς ότι οι μαϊμούδες που τρέχουν τρομαγμένες ανάμεσα στα κλαδιά των δέντρων, είναι οι απόγονοι εκείνων των πρωτανθρώπων. Στο Πόπολ Βουχ, τη Βίβλο των Μάγια της Γουατεμάλας, υπάρχουν αναφορές για ημίθεους που μεταμορφώθηκαν σε μαϊμούδες.
Ο τρίτος Ήλιος –ο Κιάουτονατίου (Quiauhtonatiuh)- ήταν της βροχής. Η Ανθρωπότητα εξολοθρεύτηκε από μία πύρινη βροχή –ίσως λάβα από τα ηφαίστεια της κοιλάδας του Ανάουακ (Anáhuac), στο κεντρικό Μεξικό. Οι απόγονοι των ανθρώπων εκείνων είναι οι γαλοπούλες.
Ο τέταρτος Ήλιος –ο Άτονατίου (Atonatiuh)- ήταν του νερού. Η Ανθρωπότητα πνίγηκε σ’ έναν κατακλυσμό. Τα ψάρια που γνωρίζουμε σήμερα είναι οι ψυχές εκείνων των ανθρώπων. Κατακλυσμιαία καταστροφή της δεύτερης Ανθρωπότητας από ξύλο υπάρχει και στο Πόπολ Βουχ των Μάγια.
Ο πέμπτος Ήλιος -ο Νάουι όλιν (Nahui ollin), που σημαίνει: «4-σεισμός» (όχι: σεισμοί)-, δημιουργήθηκε στη μητρόπολη Τεοτιγουακάν (Teotihuacán), του ομώνυμου πολιτισμού. Το όνομά του φανερώνει το μοιραίο μας μέλλον…
Στην παράδοση των Μάγια –που ζουν σε περιοχές του Μεξικού και της Γουατεμάλας-, ο έκτος Ήλιος ήταν εκείνος που έφερε την επάνοδο του πολιτισμικού ήρωα, βασιλιά και θεού, δηλαδή του Φτερωτού Φιδιού Κουκουλκ’άν (Kukulk’an). Όταν, λοιπόν, έφτασαν οι Ισπανοί Κατακτητές στο Γιουκατάν (Yucatán), στις 27 Φεβρουαρίου του 1520, οι ιθαγενείς, νομίζοντας ότι ήταν οι θεοί τους που επέστρεφαν –όπως τους είχαν υποσχεθεί-, τους προσκύνησαν, χάνοντας έτσι για πάντα την ανεξαρτησία τους και την εθνική τους ταυτότητα.[iv]
[i] Aztecas, mexica (Αζτέκοι, όχι: «Ατζέκοι!): Προκολομβιανός πολιτισμός της Μέσης Αμερικής, στην περιοχή του Ανάουακ (Anahuac) του κεντρικού Μεξικού, ο οποίος άνθισε από το 1.200 έως το 1521 μ.Χ. Τα κύρια προϊόντα της γης τους ήταν το καλαμπόκι, το αβοκάντο, η ντομάτα, το φιστίκι, η σοκολάτα, οι γαλοπούλες και μία ράτσα εδώδιμων σκύλων, που λέγονταν ισκουίντλ (izkwintli). Στην αρχιτεκτονική ασχολήθηκαν με την κατασκευή πυραμίδων. Διέθεταν σύστημα γραφής, το οποίο ακόμη δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί. Είχαν επίσης γνώση του ημερολογίου.
[ii] Στο ανθρωπολογικό μουσείο της Πόλης του Μεξικού φυλάσσεται το Κουαουσικάλι (Cuauhxicalli), ένας στρογγυλός βασαλτικός μονόλιθος, με διάμετρο 3,60 μ. και βάρος 25 τόνους, που φέρει τα σύμβολα του ημερολογιακού κύκλου των Αζτέκων.
[iii] Οι Αζτέκοι ήταν ένας ημινομαδικός λαός με αμφίβολη προέλευση: ένας μύθος τους αναφέρει ότι κατάγονταν από το Ατιτλάν (Atitlán), ένα νησί του Ειρηνικού Ωκεανού. Αρχαιολογικές και ανθρωπολογικές έρευνες, όμως, έδειξαν ότι η προέλευσή τους είναι από την περιοχή Γιούτα (Utah) των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Το όνομά τους, πάντως, περιέχει το λέξημα a, που σημαίνει «νερό» και την κατάληξη –tl, που φανερώνει ουσιαστικό. Αυτοαποκαλούνται, λοιπόν, aztékaλ (στον ενικό αριθμό) και aztekah (στον πληθυντικό), δηλ., «ο λαός που έρχεται, ή κατοικεί κοντά στα ύδατα». Αναφέρει, μάλιστα, η μυθολογία τους, ότι έπρεπε να μετακινούνται συνεχώς πεζοί, από το Βορρά μέχρι το κέντρο του σημερινού Μεξικού, μέχρι να συναντήσουν μία λίμνη, μ’ ένα νησί κι έναν κάκτο νοπάλλι (nopalli), πάνω στον οποίον ένας αετός θα έτρωγε ένα φίδι. Όταν, λοιπόν, στα 1325, ο ιερέας Tenoxtli (Τενόστλι) είδε τον οιωνό, αναφώνησε: «Tenuxtíλan kwauhλi iλoayakan!» (Τενουστίτλαν κουάουτλι ιτλοαγιάκαν), που σημαίνει: «Ιδού η Ιερή Πόλη, όπου Αετός κατασπαράζει Όφιν!». Είναι, βέβαια, κατανοητό, ότι αυτή η παράδοση είχε δημιουργηθεί από το ιερατείο, για να εξυπηρετεί τις επεκτατικές τάσεις των Αζτέκων, οι οποίοι αφομοίωναν τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά όσων λαών κατακτούσαν και κυβερνούσαν με τη βία και τον εκφοβισμό μέσω των ανθρωποθυσιών, δημιουργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο, ένα παγκοσμιοποιημένο πολιτισμικό καλειδοσκόπιο. Λόγω αυτού του γεγονότος, πάντως, φέρουν και την ονομασία Τενότσκα (tenochca).
(Madsen, W. & C.: Τελετές μαγείας στη Σύγχρονη Λατινική Αμερική, Μαγικο-θρησκευτικές αντιλήψεις ανάμεσα στους σύγχρονους Αζτέκους, Μάγια και άλλους ιθαγενείς, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Ηλίας Ταμπουράκης, Εκδ. Περίπλους, Αθήνα, 2007.)
[iv] Στα 1995, στη Γουατεμάλα, υπήρχαν 53% επί του πληθυσμού ιθαγενείς διαφόρων φυλών -με κυρίαρχους τους Μάγια-, 42% μιγάδες, 4% λευκοί ισπανικής καταγωγής και 1% άλλοι λαοί (μετανάστες).