.
D Ένα γράμμα στριφογυριστό· ένα γράμμα πολυταξιδεμένο, σε πολλές ιστορίες, σε πολλά χρόνια, σε πολλούς χρόνους: από τον υπερσυντέλικο ως τον συντελεσμένο μέλλοντα. Με κόκκινη κλωστή στο τραπεζομάντηλο της δεκατριάχρονης γιαγιάς Δέσποινας· με μαρκαδόρο glitter στα τετράδια της δεκατριάχρονης Δανάης. Το τραπεζομάντηλο και τα τετράδια κάηκαν σ’ έναν σταθμό του ταξιδιού: στην Κόστα Ρίκα. Λένε οτι η φωτιά γεννάει νέα πράγματα. 1900-2000: δύο αιώνες, δύο χιλιετηρίδες· η μία δισέγγονη της άλλης. Και τα ταξίδια συνεχίζονται μες τις στροφές του D και στις ιστορίες των πολιτισμών... [Ηλίας Ταμπουράκης Μαλαματίνας, 48 ετών.]
.
Το Κάστρο της Τενέδου
.
Η ώρα είναι 20:12. Βρίσκομαι στη γειτονιά όπου μεγάλωσε η μητέρα μου. Βλέπω τη φλόγα να σκεπάζει το σπίτι της γιαγιάς μου. Γυρνάω λίγο πίσω και προσπαθώ να πείσω τον εαυτό μου οτι είναι ένας εφιάλτης, μα δεν γίνεται τίποτα... –«Η ζωή διάλεξε αυτή να είναι η πορεία μου», σκέφτομαι. Ξαφνικά, νιώθω δύναμη, καθώς θυμάμαι τη γιαγιά τη Δέσποινα. –«Πρέπει να είμαι δυνατή», μονολογώ... [Δανάη Ταμπουράκη, δισέγγονη της Δέσποινας Μαλαματίνα, 13 ετών]
.
Το Καμπαναριό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, σύμβολο της Τενέδου.
.
22 Ιουλίου 2013: Ημέρα πρώτη. "22" Σημαδιακή ημερομηνία· σαν τότε, που η Μικρασία -μες απ’ τη φωτιά κι εκείνη - πέρασε «απέναντι»... Μυρωδιές και γεύσεις αναμνήσεων: ο καπνός απ’ το φουγάρο του καραβιού στα ρούχα κι η τραχανόπιτα-πανσέληνος στο κατάστρωμα· νησιά-γλάροι πάνω στο Αιγαίο, κι εμείς τους ταϊζουμε με τη χαρά μας, όπως τότε, πριν φύγουμε... Και να, που σήμερα πια, και μετά την άρση απαγόρευσης της οικογένειας Μαλαματίνα –το γένος Αρβανίτη, να επισκεφτεί το νησί, νάμαστε πάλι σε δρόμους ενάλιους προς το νησί το λευκό, την Τένεδο της Γιαγιάς της Δέσποινας... [Ηλίας]
.
Χώρα Τενέδου
.
22 ιουλίου 2013: Ένας νέος κύκλος άρχισε στη ζωή μου, ο κύκλος των ανακαλύψεων! Μακάρι να ζούσε η γιαγιά μου η Μαρκέλλα και η προγιαγιά μου η Δέσποινα... Τις φαντάζομαι τώρα, με τις βαλίτσες στο χέρι (κι εκείνο το μικρό, πάνινο σακκουλάκι με την πέτρα απ’ το Τούζμπουρνου), ν’ ανεβαίνουν τη σκάλα του πλοίου και να μου λένε τις ιστορίες της Μικρασίας. Δεν πειράζει, όμως· μπορεί να μην βρίσκονται εδώ δίπλα μου, μα ταξιδεύουν κι εκείνες, μέσα στην καρδιά μου. [Δανάη]
.
Οι ανεμόμυλοι του Polente
.
24 Ιουλίου: Λέει ο Felipe Fernández Armesto –ο καθηγητής της εθνολογίας στην Οξφόρδη- οτι η ιστορία είναι περισσότερο ένα κυνήγι του ανθρώπου, παρά μία πραγματική επιστήμη, επειδή οι αισθήσεις και τα συναισθήματα του παρελθόντος δεν βρίσκονται στο DNA μας. Νόμιζα οτι βλέποντας την Τένεδο στον ορίζοντα του Αιγαίου, ο «καημός» -που έλεγε η γιαγιά η Δέσποινα- ο νόστος με την ομηρική έννοια της επανόδου, ο πόνος για ανθρώπους που ποτέ δεν θα ξαναειδωθούν, όλα αυτά τα άυλα αγαθά, που εξευμενίζουν το «είναι» -οι «Ευμενίδες», όπως τις αποκαλώ- θα με τάραζαν με τη χαρμολύπη που γεννούν· όμως, μία απολίθωση κυριαρχεί μέσα μου. Είναι και αυτό συναίσθημα· πιο δυνατό από τ’ άλλα. Σαν τους ανθρώπους που δεν κλαίνε στις κηδείες. [Ηλίας]
.
Το παράθυρο της προγιαγιάς
.
24 Ιουλίου: Το άσπρο χρώμα των τοίχων στο σπίτι της προγιαγιάς καθρεφτίζεται στα μάτια μου, ενώ ένα αίσθημα νοσταλγίας υπάρχει στην καρδιά μου. Το φως του Ήλιου πέφτει πάνω στα παράθυρα, που είναι τριγυρισμένα από λουλούδια. Η πόρτα ανοίγει διάπλατα και ξεπροβάλλει ένα καταπληκτικό σαλόνι. Φαντάζομαι την προγιαγιά να ανεβαίνει στη σκάλα που οδηγεί στα υπνοδωμάτια. Ποιος ξέρει πώς να ‘ταν αυτό το αρχοντόσπιτο παλιά. Ίσως πιο λιτό απ’ ότι τώρα, μα πιο ενδιαφέρον: με ασπρόμαυρες φωτογραφίες σε κορνίζες και καναπέδες, σαν βασιλικούς! [Δανάη]
Ανεβαίνω τη λευκή, ξύλινη σκάλα προς την κρεββατοκάμαρα της προγιαγιάς· πίσω απ’ την κοφτή κουρτίνα, μέσα στο παράθυρο, το νησί. Αταίριαστος ο μεταλλικός τρούλος του καμπαναριού. –«Από κόκκινη πέτρα, φινετσάτο, σαν τς' Αγιάς Φωτεινής, στη Σμύρνη, κουπιλδέλ’ μ», ακούω ακόμη τη φωνή της. [Ηλίας]
Ανεβαίνω τη λευκή, ξύλινη σκάλα προς την κρεββατοκάμαρα της προγιαγιάς· πίσω απ’ την κοφτή κουρτίνα, μέσα στο παράθυρο, το νησί. Αταίριαστος ο μεταλλικός τρούλος του καμπαναριού. –«Από κόκκινη πέτρα, φινετσάτο, σαν τς' Αγιάς Φωτεινής, στη Σμύρνη, κουπιλδέλ’ μ», ακούω ακόμη τη φωνή της. [Ηλίας]
.
Στο σαλόνι της προγιαγιάς
.
Αγγίζω τον Ήλιο, ευχάριστα ζεστό –μια θέρμη ζωής- μέσα στο νερό το παγωμένο του Αιγαίου· «Ayazma» τη λένε αυτήν τη θάλασσα. Οι σταγόνες του Ήλιου μέσα στο νερό, μου θυμίζουν το νησιώτικο στίχο: «Μες του Αιγαίου τα νερά / Αγγέλοι φτερουγίζουν / και μέσα στο φτερούγισμα / τριαντάφυλλα σκορπίζουν...» Η γιαγιά δεν τραγουδούσε· έλεγε, όμως, τέτοια πράγματα· λογοτεχνία της λαογραφίας. [Ηλίας]
.
Το "μάτι του Ποσειδώνα"
.
Ο κυρ-Μιχάλης ο Κάλφας –τράβαμε κι ας κλαίω- «μι βρήκης γέρου κι μι ρουτάς περσ’νά ξ'νά σταφύλια...» -«Να, εδώ είναι του Talay, που πήρε του πρόπαππού σου τα κρασιά, του Μαλαματίνα· κι εκεί, πιο πέρα, το κρασόσπιτο του παππού...» [Ηλίας]
.
Τραπεζάκια έξω
.
«İthaka'ya doğru yola çıktığın zaman, / dile ki uzun sürsün yolculuğun, / serüven dolu, bilgi dolu olsun.» Στίχοι του Καβάφη στα τούρκικα, πάνω στην πόρτα του σχολείου, που πήγε η γιαγιά η Δέσποινα πριν φύγει για το Μισρί... [Ηλίας]
.
Νότια Τένεδος: Το μαρμαρωμένο καράβι των πειρατών
.
25 Ιουλίου: «Να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος, γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.» Με αυτόν το στίχο στο νου και μ’ ένα χαρτάκι που γράφει δύο λέξεις: mezarlık = νεκροταφείο & eczane = φαρμακείο, βγαίνω στο δρόμο της περιπέτειας· ένα μικρό ταξίδι στη γλώσσα θα με βγάλει –ελπίζω- στο σημείο απ’ όπου εκείνη πήρε την πέτρα μες το πάνινο σακκουλάκι. Ένα κυνήγι θησαυρού αναμνήσεων και συναισθημάτων. –«Lütfen, Yunan mezarlık nerede?» (Παρακαλώ, που είναι το ελληνικό νεκροταφείο;) –«Rum mezarlık? Düz yolda ...» (Το Ρωμαίικο νεκροταφείο; Ευθεία στο δρόμο...) Δεν ξέρω τούρκικα· οι λέξεις λειτουργούν σαν ένστικτο, προκειμένου να πετύχω το σκοπό μου. Μάρμαρα σπασμένα και σίδερα σκουριασμένα. Σταυροί και τάφοι αναμνήσεων... –«Eczacı Kırlı kule nerede?» (Του φαρμακοποιού του Κυρλή το εξοχικό, πού είναι;) Η Selma hanım μου σερβίρει τούρκικο καφέ. –«Biz aile Malamatina olan.» (Είμαι της οικογένειας Μαλαματίνα.) Δαγκώνει τα χείλη της κι ένα δάκρυ διακρίνεται στο πρόσωπό της... [Ηλίας]
.
Παραδοσιακή αρχιτεκτονική Τενέδου
.
Μες το μποστάνι, δίπλα στα σκούρα κόκκινα σταφύλια, μια μικρή πέτρα περνάει τη θέρμη του Ήλιου στο χέρι μου. Είναι εκείνη η πέτρα που είχε πάρει η γιαγιά η Δέσποινα μαζί της, πριν φύγει αλαφιασμένη από την Τένεδο... [Ηλίας]
.
Το μαγαζάκι της Τενέδου
.
Πίσω απ’ τα κλήματα, το ξύλινο παράθυρο του σπιτιού. Τότε, το 1922, όταν ήξεραν οτι δεν επρόκειτο να ξαναδούν τον τόπο τους, φιλούσαν τα παράθυρα κι έφευγαν... [Ηλίας]
.
Νυφική ενδυμασία της Τενέδου
.
25 Ιουλίου: Ένα συναίσθημα ανάμεσα στη θλίψη και στον ενθουσιασμό εμφανίζεται καθώς βλέπω την κούλα –το εξοχικό- της προγιαγιάς. Το μέρος όπου εκείνη έπαιζε στον Ήλιο, ανάμεσα στα ευωδιαστά μποστάνια. Το σπίτι, ανακαινισμένο, περιποιημένο, διατηρεί κάτι το μοναδικό, κάτι παλιό. Ένα πέτρινο στοιχείο. Σαν και τότε, το 1922, παίρνω ένα πετραδάκι, όπως έκανε και η προγιαγιά η Δέσποινα, πριν αφήσει τα πάντα, για πάντα... [Δανάη]
.
Στην Τούρκικη βρύση
.
Κοιτάζω προσεκτικά την ασπρόμαυρη φωτογραφία στον τοίχο του Μουσείου Τοπικής Ιστορίας της Τενέδου. Απεικονίζει έναν άνθρωπο με αισιόδοξη ματιά. Το βλέμμα του κάτι μου θυμίζει... Είναι σαν του μπαμπά μου... Είναι ο προ-προπάππος μου, ο Μαλαματίνας! [Δανάη]
Μνημόσυνο χαράς· η γιαγιά η Δέσποινα Μαλαματίνα γύρισε στο πολυαγαπημένο της νησί, δέκα χρόνια μετά τον θάνατό της: 1900-2003-2013. Τώρα θα ησυχάσει, πια. Την φιλώ σταυρωτά και φεύγουμε με τη Δανάη. [Ηλίας]
Μνημόσυνο χαράς· η γιαγιά η Δέσποινα Μαλαματίνα γύρισε στο πολυαγαπημένο της νησί, δέκα χρόνια μετά τον θάνατό της: 1900-2003-2013. Τώρα θα ησυχάσει, πια. Την φιλώ σταυρωτά και φεύγουμε με τη Δανάη. [Ηλίας]
.
Αιγαίο
.
Ο καινούριος φίλος μου, ο Hakan Gürüney, θα πρέπει να βραβευτεί για το έργο του από την UNESCO. Μόλις γυρίσω στην Αθήνα, θα ξεκινήσω τη διαδικασία. Ίσως τον πληγώσει εκείνο το κείμενο με τις αναμνήσεις της γιαγιάς. Δύσκολες καταστάσεις, όταν έχουν και οι δύο δίκιο. Απ’ τη μια εμείς, με την αρχαιότητά μας, κι απ’ την άλλη εκείνοι, με την αναγεννημένη τους πατρίδα, την Yeni Türkiye. [Ηλίας]
.
Ανεμόμυλοι στο Polente
Το οδοιπορικό συνεχίζεται. Έτσι είναι τα οδοιπορικά... Δρόμοι συναισθημάτων και τόπων. Πρόσωπα φεύγουν, αλλά δεν χάνονται. Γιατί χάνονται μόνον όσοι ξεχνιούνται... Φωτογραφίες εμφανίζονται σε αυτούς που εξερευνούν τις ρίζες τους.
Τένεδος - Μικρασία, 1900 - 1965 - 2013...
Τένεδος - Μικρασία, 1900 - 1965 - 2013...
.
Ώχρα της γης και μπλε απ’ το Αιγαίο στον τοίχο του Αϊβαλιού. Τα κεραμίδια χορτάριασαν και στα παράθυρα κοιμούνται γάτες. Λουλουδιαστά σαλβάρια οκλαδόν στα περίτεχνα μωσαϊκά κι οι τσατμάδες στα χαγιάτια, σαν ξερά λουλούδια. Μέσα απ’ το ανοιχτό, ερειπωμένο παράθυρο, άλλο παράθυρο, ξεθωριασμένο. «Eskicı», γράφει. «Παλαιοπωλείο» -«Παν’ κι οι αρχοντιές, πάνε κι όλα...» λέει η γιαγιά με το που βλέπει την κρυστάλλινη λάμπα της να πωλείται εκεί, αραχνιασμένη. Έξω, ο Ήλιος του Αϊβαλιού, επιμένει να φωτίζει την Αιολική Μικρά Ασία.
Μια φωτογραφία του Ελύτη, μπροστά στο άγαλμα της Σαπφούς· χαιρετούν κι οι δυό το μπλε και το πράσινο· του Αιγαίου και του πεύκου. Λέσβος. Θάλασσα από ούζο· η αιολική προφορά, ξύπνημα ευχάριστο. Απ’ τις αψίδες τις πέτρινες του κάστρου, φωτογραφία επιχρωματισμένη μιας άλλης εποχής: στη σέπια του απογεύματος, η Μικρά Ασία. Ύπνος-ξύπνιος, ανάμεσα σε ήχους: ΨΑΠΦΑ, Ayvalık, Αλεπουδέλης, Τένεδος. [Ηλίας]
Ηλίας Ταμπουράκης-Μαλαματίνας,
Καθηγητής Γλωσσών-Μεταφραστής,
Επικοινωνία: Κιν.: 6951614346 [email protected] www.iliastampourakis.weebly.com
Μια φωτογραφία του Ελύτη, μπροστά στο άγαλμα της Σαπφούς· χαιρετούν κι οι δυό το μπλε και το πράσινο· του Αιγαίου και του πεύκου. Λέσβος. Θάλασσα από ούζο· η αιολική προφορά, ξύπνημα ευχάριστο. Απ’ τις αψίδες τις πέτρινες του κάστρου, φωτογραφία επιχρωματισμένη μιας άλλης εποχής: στη σέπια του απογεύματος, η Μικρά Ασία. Ύπνος-ξύπνιος, ανάμεσα σε ήχους: ΨΑΠΦΑ, Ayvalık, Αλεπουδέλης, Τένεδος. [Ηλίας]
Ηλίας Ταμπουράκης-Μαλαματίνας,
Καθηγητής Γλωσσών-Μεταφραστής,
Επικοινωνία: Κιν.: 6951614346 [email protected] www.iliastampourakis.weebly.com