Ετήσιο Σεμινάριο Λατινοαμερικανικού πολιτισμού του Ηλία Ταμπουράκη στον Όμιλο UNESCO Ν. Πειραιώς & Νήσων, 2004-2005.
Προς έναν σύγχρονο μαγικό ρεαλισμό
Το πεπρωμένο της Λατινικής Αμερικής έχει καθοριστεί από τα ιστορικά γεγονότα. Τα προσωποποιημένα στοιχεία της Φύσης, που βρίσκονται πέρα από κάθε ανθρώπινη πρόσβαση, ή κατανόηση, συνυπάρχουν με την αναζήτηση του Χριστιανισμού. Μάγια, Αζτέκοι, Σαποτέκοι (zapotecas), Ουιτσόλ (huichol) και άλλοι, πολύ λιγότερο γνωστοί πολιτισμοί της αρχαίας Αμερικής –που αποτελούν τον αντικατοπτρισμό του «Δυτικού» Κόσμου-, προσπαθούν στις μέρες μας ν’ ανασυγκροτήσουν τα θραύσματά τους, που τα σκόρπισε το δαιμονικό πνεύμα των Λατινόφωνων κατακτητών καλογήρων, γνωστό ως Σατανάς. Οι πολύχρωμες κοινότητες των ιθαγενών, των μιγάδων, των Αφρικανών, ακόμη και των Κινέζων, που ζουν στη Λατινική Αμερική, αλλά και των λευκών, διατηρούν την ταυτότητά τους –ή τουλάχιστον προσπαθούν- ως ανεξάρτητα κεφάλαια ενός ενιαίου λογοτεχνικού έργου. Προϊστορικά κατάλοιπα ανιμιστικών θρησκειών συμπληρώνουν σήμερα με πολύ χαμηλό οικονομικό κόστος το κενό που εξακολουθεί να αφήνει η επιστήμη. Άλλωστε, τι σημαίνει «μαγεία»; Ότι και «μυθολογία», δηλαδή θρησκεία μετά την ημερομηνία λήξης της…[i]
Σε αυτά τα πλαίσια μπορούμε να παρατηρήσουμε την εξέλιξη του πολιτισμού –ανοδική στις αρχικές του φάσεις και καθοδική στις μετέπειτα· τα αρχαία, μυστικ(ιστικ)ά κείμενα των Μάγια, περιέπεσαν πλέον στα χέρια έμπειρων στην πονηριά ή/και στην ανοησία ανθρώπων, οι οποίοι, εκμεταλλευόμενοι τη εκτεταμένη άγνοια των λαϊκών μαζών, αποσκοπούν στο ίδιον όφελος μέσω της παρερμηνείας των ιερών γραφών –όχι μόνον της Μέσης Αμερικής, αλλά και ολόκληρης της υφηλίου: στα χειρόγραφα Τσιλάμ Μπ’αλάμ (Chilam B’alam) των Μάγια στο Γιουκατάν (Yucatán) του Μεξικού, αναφέρονται επτά προφητείες, οι οποίες προμηνύουν ριζικές, εντυπωσιακές, τρομακτικές αλλαγές στον πλανήτη μας:
Η πρώτη από αυτές, αναφέρει ότι «ο κόσμος του μίσους και του υλισμού θα φτάσει στο τέλος του στις 21 Δεκεμβρίου του έτους 2012» (μ.Χ.), σύμφωνα, πάντα με τους μαθηματικούς υπολογισμούς του ημερολογίου τσολ κ’ιν. «Εκείνην την ημέρα, ο φόβος του ανθρώπου θα εξαφανιστεί και το γένος μας θα πρέπει να επιλέξει ανάμεσα στο να εξαφανιστεί ως σκεπτόμενο είδος που απειλεί τον πλανήτη Γη με καταστροφή, ή να αναπτυχθεί με απώτερο σκοπό την αρμονική ολοκλήρωσή του με ολόκληρο το Σύμπαν, συνειδητοποιώντας ότι όλοι μας ανήκουμε σε μία έμβια ολότητα, μέσα και μέσω της οποίας μπορούμε να υπάρχουμε σε μία νέα εποχή του φωτός.»
Βέβαια, οι αστρονομικές γνώσεις των Μάγια τους επέτρεπαν να γνωρίζουν και να προβλέπουν κάποιες φυσικές καταστροφές, όπως τους κατακλυσμούς, τις ηλιακές εκρήξεις και τους σεισμούς. Αυτή είναι η επιστημονική απάντηση στο ζήτημα. Όμως, μία άλλη, πνευματική ερμηνεία του θέματος αναφέρει ότι τότε ο Κόσμος θα ακολουθήσει μία νέα θεώρηση της ζωής, μία αναδιοργάνωση της εξουσίας στον κόσμο, κι έτσι θα ξεκινήσει ένας νέος ημερολογιακός κύκλος. Βέβαια, γεγονότα σαν κι αυτά, δεν συμβαίνουν απ’ τη μια μέρα στην άλλη, αλλά σταδιακά. Πρόκειται, λοιπόν, για μυθολογικές προσεγγίσεις[ii] κάποιων φυσικών και κοινωνικών φαινομένων, που διαδίδονται με γλαφυρό τρόπο στις λαϊκές μάζες, έτσι ώστε να διατηρούνται κάποιες ισορροπίες…
Καμία ανάλυση, όμως, δεν μπορεί να αγγίξει την ομορφιά του πρωτότυπου κειμένου. Ακόμη και η μετάφρασή του, με όση προσοχή κι αν έχει γίνει, περνάει το έργο σ’ έναν άλλον πολιτισμό, θετό κι όχι φυσικό. Αυτή η συνάντηση των πολιτισμών, όμως, είναι κάποιες φορές σκοπός ζωής. Το κάθε λογοτεχνικό έργο –ακόμη κι αν αναφέρεται σε μυθικά/ιστορικά ή πνευματι(στι)κά γεγονότα, θα πρέπει ν’ αφήνει στον αναγνώστη την ελευθερία της προσωπικής ερμηνείας. –«Literature, in which everything is explicit, is no fun to read[1]», λέει ο Felipe Fernández Armesto, του Παν/μίου της Οξφόρδης. Αν δεν το κατορθώσει αυτό, τότε δεν μπορεί να θεωρείται «τέχνη».
Αυτό είναι το Πόπολ Βουχ, η «Βίβλος» των Μάγια της Γουατεμάλας.
[1] Η λογοτεχνία, στην οποία τα πάντα είναι σαφή, δεν είναι συναρπαστική.
[i] Madsen, W. & C.: Τελετές μαγείας στη Σύγχρονη Λατινική Αμερική, Μαγικο-θρησκευτικές αντιλήψεις ανάμεσα στους σύγχρονους Αζτέκους, Μάγια και άλλους ιθαγενείς, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Ηλίας Ταμπουράκης, Εκδ. Περίπλους, Αθήνα, 2007.
[ii] Πρβλ.: Ἀποκάλυψις τοῡ Ἰωάννου.
Σε αυτά τα πλαίσια μπορούμε να παρατηρήσουμε την εξέλιξη του πολιτισμού –ανοδική στις αρχικές του φάσεις και καθοδική στις μετέπειτα· τα αρχαία, μυστικ(ιστικ)ά κείμενα των Μάγια, περιέπεσαν πλέον στα χέρια έμπειρων στην πονηριά ή/και στην ανοησία ανθρώπων, οι οποίοι, εκμεταλλευόμενοι τη εκτεταμένη άγνοια των λαϊκών μαζών, αποσκοπούν στο ίδιον όφελος μέσω της παρερμηνείας των ιερών γραφών –όχι μόνον της Μέσης Αμερικής, αλλά και ολόκληρης της υφηλίου: στα χειρόγραφα Τσιλάμ Μπ’αλάμ (Chilam B’alam) των Μάγια στο Γιουκατάν (Yucatán) του Μεξικού, αναφέρονται επτά προφητείες, οι οποίες προμηνύουν ριζικές, εντυπωσιακές, τρομακτικές αλλαγές στον πλανήτη μας:
Η πρώτη από αυτές, αναφέρει ότι «ο κόσμος του μίσους και του υλισμού θα φτάσει στο τέλος του στις 21 Δεκεμβρίου του έτους 2012» (μ.Χ.), σύμφωνα, πάντα με τους μαθηματικούς υπολογισμούς του ημερολογίου τσολ κ’ιν. «Εκείνην την ημέρα, ο φόβος του ανθρώπου θα εξαφανιστεί και το γένος μας θα πρέπει να επιλέξει ανάμεσα στο να εξαφανιστεί ως σκεπτόμενο είδος που απειλεί τον πλανήτη Γη με καταστροφή, ή να αναπτυχθεί με απώτερο σκοπό την αρμονική ολοκλήρωσή του με ολόκληρο το Σύμπαν, συνειδητοποιώντας ότι όλοι μας ανήκουμε σε μία έμβια ολότητα, μέσα και μέσω της οποίας μπορούμε να υπάρχουμε σε μία νέα εποχή του φωτός.»
Βέβαια, οι αστρονομικές γνώσεις των Μάγια τους επέτρεπαν να γνωρίζουν και να προβλέπουν κάποιες φυσικές καταστροφές, όπως τους κατακλυσμούς, τις ηλιακές εκρήξεις και τους σεισμούς. Αυτή είναι η επιστημονική απάντηση στο ζήτημα. Όμως, μία άλλη, πνευματική ερμηνεία του θέματος αναφέρει ότι τότε ο Κόσμος θα ακολουθήσει μία νέα θεώρηση της ζωής, μία αναδιοργάνωση της εξουσίας στον κόσμο, κι έτσι θα ξεκινήσει ένας νέος ημερολογιακός κύκλος. Βέβαια, γεγονότα σαν κι αυτά, δεν συμβαίνουν απ’ τη μια μέρα στην άλλη, αλλά σταδιακά. Πρόκειται, λοιπόν, για μυθολογικές προσεγγίσεις[ii] κάποιων φυσικών και κοινωνικών φαινομένων, που διαδίδονται με γλαφυρό τρόπο στις λαϊκές μάζες, έτσι ώστε να διατηρούνται κάποιες ισορροπίες…
Καμία ανάλυση, όμως, δεν μπορεί να αγγίξει την ομορφιά του πρωτότυπου κειμένου. Ακόμη και η μετάφρασή του, με όση προσοχή κι αν έχει γίνει, περνάει το έργο σ’ έναν άλλον πολιτισμό, θετό κι όχι φυσικό. Αυτή η συνάντηση των πολιτισμών, όμως, είναι κάποιες φορές σκοπός ζωής. Το κάθε λογοτεχνικό έργο –ακόμη κι αν αναφέρεται σε μυθικά/ιστορικά ή πνευματι(στι)κά γεγονότα, θα πρέπει ν’ αφήνει στον αναγνώστη την ελευθερία της προσωπικής ερμηνείας. –«Literature, in which everything is explicit, is no fun to read[1]», λέει ο Felipe Fernández Armesto, του Παν/μίου της Οξφόρδης. Αν δεν το κατορθώσει αυτό, τότε δεν μπορεί να θεωρείται «τέχνη».
Αυτό είναι το Πόπολ Βουχ, η «Βίβλος» των Μάγια της Γουατεμάλας.
[1] Η λογοτεχνία, στην οποία τα πάντα είναι σαφή, δεν είναι συναρπαστική.
[i] Madsen, W. & C.: Τελετές μαγείας στη Σύγχρονη Λατινική Αμερική, Μαγικο-θρησκευτικές αντιλήψεις ανάμεσα στους σύγχρονους Αζτέκους, Μάγια και άλλους ιθαγενείς, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Ηλίας Ταμπουράκης, Εκδ. Περίπλους, Αθήνα, 2007.
[ii] Πρβλ.: Ἀποκάλυψις τοῡ Ἰωάννου.