Προέλευση, ανακάλυψη και καταστροφή
των προκολομβιανών πολιτισμών
από τους λαούς της Ιβηρικής.
Νέες τέχνες κι επαναστάσεις.
Σύγχρονες κοινωνικές δομές στη Λατινική Αμερική.
Ομιλία του Ηλία Ταμπουράκη στο Quito, Ecuador, 31/07/1996 & Santiago de Chile, 09/08/1996
Οι εκτενείς περιοχές της Νότιας Αμερικής, η μεγάλη ποικιλία των πολιτισμών και η πληθώρα των λαογραφικών στοιχείων, σε σύγκριση με τον περιορισμένο χρόνο που διαθέτω, με υποχρεώνουν να περιοριστώ σε επιγραμματικές αναφορές, σχετικές με τα ενδιαφέροντα του ταξιδιού μας. Παραθέτοντας παρενθετικά ορισμένα στοιχεία από την Κεντρική Αμερική, θα προσπαθήσω να διαμορφώσω μία σφαιρική αντίληψη γύρω από θέματα περιβαλλοντικά, ιστορικά, πολιτιστικά, όπως επίσης και ζητήματα κοινωνικά, πολιτικά και λογοτεχνικά.
Στο ερώτημα των γεωλόγων και των παλαιοντολόγων, που αφορά το σχηματισμό της αμερικανικής ηπείρου, την απάντηση δίνουν -με λυρικό, βέβαια, τρόπο- οι ιθαγενείς της Κεντρικής Αμερικής, ονομάζοντας την τεράστια αυτή περιοχή Nolpopokayan, που σημαίνει: Γη όπου τα βουνά καπνίζουν. Απ' αυτό εύκολα συμπεραίνουμε οτι η έντονη ηφαιστειότητα του Ειρηνικού Ωκεανού δημιούργησε αυτήν την ήπειρο. Μία αλλλη θεωρία αναφέρεται στην ενιαία Πανγαία της λιθανθρακοφόρου περιόδου, και ορίζει την πλήρη αποκόλληση της Αμερικής κατά την Ηώκαινο περίοδο, πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια. Οι Άνδεις είναι μία από τις πρωτοδημιουργηθείσες περιοχές.
Σε όλα τα μήκη και πλάτη αυτής της ηπείρου, υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα, που χρονολογούνται από το 11.000 π.Χ. και ανήκουν στην περίοδο που ονομάζεται Paleoindia. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο αρχαιολογικός χώρος Monteverde, στα δάση της νότιας Χιλής. Έχει αποδειχθεί οτι αυτές οι πρώτες φυλετικές ομάδες έφτασαν από την Κεντρικἠ Ασία στην Αμερική, είτε διασχίζοντας το Βερίγγειο Πορθμό (ανάμεσα στη Σιβηρία και στην Αλάσκα), είτε περνώντας με σχεδίες στον Ειρηνικό Ωκεανό, ακολουθώντας τα αρχιπελάγη της Πολυνησίας. Αυτές οι ομάδες αποτελούνταν από νομαδικές οικογένειες, που με τον καιρό εγκαταστάθηκαν σε συγκεκριμένες περιοχές, όπου καλλιεργούσαν κυρίως καλαμπόκι. Το βιοτικό πρώτυπο των πρώιμων εκείνων ιθαγενών, αντιστοιχεί στην Παλαιολιθική περίοδο. Έτσι λοιπόν, πιστοποιείται οτι η φυλή των Mby' a Tupí Guaraní -που θα συναντήσουμε στην Παραγουάη- προέρχεται από ομάδες αυστραλοειδείς, πρωτοσιβηριανές (μογγολοειδείς) και πρωτομαλαισιανές.
Από το 500 π.Χ. -την κλασική περίοδο της Ελληνικής Ιστορίας- μέχρι και το 1492 -έτος της ανακάλυψης της Αμερικής από τον Χ. Κολόμβο- αυτές οι ομάδες με νεολιθικά πολιτισμικά στοιχεία μεταναστεύουν από τις βόρειες περιοχές της νότιας Αμερικής (δηλ. από τις περιοχές της Καραϊβικής, που κατοικούσαν οι ιθαγενείς Arwak), περνούν από την Αμαζονία και καταλήγουν στη δασώδη περιοχή Chaco, στην Παραγουάη.
Με τον όρο Área Intermedia ορίζεται η πολιτισμική περιοχή που καλύπτει τις Άνδεις, αλλά και τμήματα της Κεντρικής Αμερικής. Οι εκτάσεις που βρίσκονται στην περιφέρεια αυτού του πυρήνα, ονομάζονται marginales, δηλ. περιθωριακές. Τέτοιες περιοχές είναι η Αμαζονία, η Pampa της Αργεντινής και το Chaco της ΠΠαραγουάης, που προανέφερα. Φυσικά, ο όρος "περιθωριακές περιοχές"είναι αυστηρά γεωγραφικός κι επ' ουδενί πολιτισμικός. Είναι αυτονόητο οτι ο καθ' ένας απ' αυτούς τους χώρους παρουσιάζει ομοιογένεια σε θέματα:
1. διατροφής
2. αρχιτεκτονικής
3. διοίκησης
4. γλωσσολογίας
5. τέχνης.
Οι Ισπανοί ιστορικοί της Αναγέννησης χαρακτήριζαν τους ιθαγενείς ως κοινωνία της αφθονίας. Ίσως αυτός ο χαρακτηρισμός να μην ισχύει σήμερα στη Λατινική Αμερική, πάντως σίγουρα θα μπορέσουμε να δοκιμάσουμε mbojapé απó avachi chi avé, δηλ. τις πίττες από καλαμπόκι, και να πιούμε kawi, ή chicha -όπως ονομάζουν οι Ινδιάνοι Γουαρανί της Παραγουάης το οινοπνευματώδες ποτό τους.
Σημαντικά αρχιτεκτονικά μνημεία των ιθαγενών θα συναντήσουμε μόνο στις χώρες των Άνδεων (Περού & Βολιβία), ενώ στις τροπικές περιοχές του Αμαζονίου και τις υποτροπικές της Παραγουάης θα δούμε καταυλισμούς των Γουαρανί που μοιάζουν μ' εκείνους των Yagua του Αμαζονίου. Εφ όσον, λοιπον, θα επισκευτούμε τα μνημεία των Ίνκας -και θα μιλήσουμε γι' αυτά επί τόπου, θα προτιμούσα να σας περιγράψω τα ινδιάνικα χωριά της τροπικής Αμερικής. Ο καταυλισμός αποτελείται συνήθως από καλύβες τοποθετημένες κυκλικά και ονομάζεται tekó-a. Σύμφωνα με τη γενική νοοτροπία των Αμερινδών, τα πάντα στο σύμπαν είναι κυκλικά ή σφαιρικά. Ακόμη και τα αυγά των πουλιών, ή η κοιλιά της εγκύου είναι σφαιρικά. Και τα δύο αυτά γενούν τη ζωή, που κατοικεί στη σφαιρική Γη, μέσα στα στρογγυλά tekó-a.
Στο κέντρο του οικισμού υπάρχει μία κυκλική καλύβα -το opy- με ένα άνοιγμα στην ανατολική πλευρά. Μέσα υπάρχει μία αιώρα. Πρόκειται για το ιερό της φυλής, όπου κατοικεί ο θρησκευτικός ηγέτης Karaí (Ο Μέγας). Αυτός, κρατώντας το yvyra-i, δηλ. ένα σκήπτρο στολισμένο με φτερά, διηγείται στην πολύ μελωδική γλώσσα ñe´engatú τη θρησκευτική μυθολογία της φυλής. Οι Γουαρανί δίνουν μεγάλη σημασία στο άκουσμα της μελωδικής τους γλώσσας, που μέσα στο ονειρικό περιβάλλον του τροπικού δάσους της βροχής, προσδίδει ηρεμία, γαλήνη. Σήμερα η Παραγουάη είναι κατά 95% δίγλωσση χώρα. Όλοι, σχεδόν, οι κάτοικοι μιλάνε ισπανικά και jo-porá.
Στην κοινωνία Γουαρανί υπάρχει και πολιτικός ηγέτης, ο Μburumbichá. Όπως προείπα, το αξίωμα του θρησκευτικού τους ηγέτη ονομάζεται Karaí. Σήμερα στην Παραγουάη αποκαλούν ειρωνικά τους δικτάτορες, γενικά τους στρατιωτικούς, αλλά και κάθε υπεροπτικό άνθρωπο Karaí guazú, δηλ. Μεγάλο Κύριο.
Εκτός, όμως, από την πολιτικο-θρησκευτική οργάνωση, οι ιθαγενείς της Αμαζονίας και του Chaco, έχουν και κοινωνικές διακρίσεις. Οι Γουαρανί θεωρούν οτι υπάρχουν τρία είδη γυναίκας: οι παρθένες, οι σεξουαλικά ώριμες και, τέλος, όσες διανύουν την κλιμακτήριο, ή την έχουν ήδη ξεπεράσει. Σύμφωνα με τα έθιμα της φυλής, κατά την περίοδο της εμμηνόρροιας, τα κορίτσια απομονώνονται από τον ανδρικό πληθυσμό και αποφεύγουν ακόμη και την οπτική επαφή. Εδώ επίσης συναντάται και το φρικτό έθιμο της κλειτοριδεκτομής, που ίσως μας θυμίσει την αντίστοιχη μουσουλμανική συνήθεια.
Όπως προανέφερα, οι πολιτισμοί της επωνομαζόμενης "περιθωριακής" Αμερικής, δεν δημιούργησαν αρχιτεκτονικά μνημεία ανάλογα των Ίνκας, των Αζτέκων και των Μάγιας. Στη χειροτεχνία, όμως, ξεχωρίζει ένα περίπλοκο διακοσμητικό μοτίβο, το para mboi, που συμβολίζει δέρμα φιδιού. Αυτό το μοτίβο το συναντάμε κυρίως στα ψάθινα "θαυματουργά" καλάθια, που συνδέονται άμεσα με τη γυναικεία φύση και ανάγονται στην περίοδο του παλαιολιθικού ανθρώπου-τροφοσυλλέκτη, ενώ το τόξο θεωρείται κατ' εξοχήν ανδρικό χρηστικό έργο λαϊκής τέχνης και μας φέρνει στο νου τους κυνηγούς της νεολθικής περιόδου. Πάντως, το σύμβολο του φιδιού αποτελεί συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους πολιτισμούς της νότιας και της κεντρικής Αμερικής. Είναι γνωστές οι μεξικανικές πυραμίδες των Αζτέκων, αφιερωμένες στο θεοποιημένο ιστορικό πρόσωπο Quetzalcóatl, όπως και των Μάγιας, αφιερωμένες στον Kukulkan -θεότητες και οι δύο του Φτερωτού Φιδιού, που κατάγεται από τον κινέζικο δράκο.
Τελειώνοντας την αναφορά μου αυτή στον ομοιογενή πολιτισμό της τροπικής Αμερικής, που εκπροσωπείται -όπως εξηγήσαμε- κυρίως από τους Arwak της Κολομβίας, τους Yagua του Αμαζονίου και τους Guaraní της Παραγουάης, θα ήθελα να αναφερθώ επιγραμματικά στη μυθολογία αυτής της εκτενούς περιοχής, που αποτελεί συγχρόνως τη λογοτεχνία των Mbby' a Tupí Guaraní.
Το Πάνθεον των Γουαρανί είναι ένα σύστημα ταξινόμησης των δυνάμεων του σύμπαντος. Στην κορυφή της σχηματικής πυραμίδας αξιολόγησης των θεοποιημένων φυσικών φαινομένων βρίσκεται ο Πρώτος και Αληθινός Πατέρας, ο Ñamandú, δηλ. το πνεύμα της σοφίας. Αυτός δημιούργησε τη Γη με τους 5 αιώνιους φοίνικες, τον άνεμο, το χώρο και το χρόνο. Κατόπιν, τοποθέτησε εκεί 4 σημαδεμένα ξύλινα σκήπτρα, για να στηρίξει επάνω τους τους 7 Παραδείσους. Ως δευτερεύουσες θεότητεςαναφέρονται οι εξής:ο Karaí -το πνεύμα της ιερής φωτιάς, που δανείζει το όνομά του ωως αξίωμα στον εκάστοτε αρχιερέα-, ο Tupá -ο θεός των υδάτων -σύμβολο της δροσιάς- και ο Jacairá της ομίχλης του τροπικού δάσους. Τέλος, μας διηγείται ο μύθος Ñandé Jary´i i mitá jevy, οτι η Μεγάλη Γιαγιά ᾱρχέτυπο της φυλής- δεν είχε γονείς, αλλά γεννήθηκε από το άπειρο κενό, όπως συγκριτικά αναφέρει το ιερό βιβλίο Pópol Vuh των Μάγιας της Κεντρικής Αμερικής για τους αντίστοιχους θεούς Gucumatz και Tepeu. Αυτό ίσως μας θυμίσει και τις δοξασίες του Χριστιανισμού.
Οι Γουαρανί πιστεύουν επίσης οτι η παρουσία του ανθρώπου καθιστά τη Φύση "άρρωστη", δηλ. μολυσμένη. Γι' αυτόν το λόγο, η εκάστοτε νέα γενιά πρέπει να εγκατασταθεί σε νέα γη, "άσπιλη". Αυτή, λοιπόν, η συνεχής μετακίνηση των ιθαγενών από την Yvy tenondé προς την Yvy mara-e'y, καθιστά τις κκοινωνίες νομαδικές και φιλοπόλεμες. Το τελευταίο δείγμα τελετουργικής ανθρωποφαγίας σημειώθηκε πριν περίπου 30 χρόνια, τη δεκαετία του 1970.
Ας περάσουμε τώρα στην περιοχή των Άνδεων, όπου ο αρχαιότερος γνωστός, αρχαιολογικά, πολιτισμός είναι αυτός των Uru Chipaya, αν και η παράδοση αναφέρει τους Chulllpa και τους Anti, που έδωσαν το όνομά τους στην οροσειρά των Άνδεων. Στην ανθρωπολογική ομάδα των Chullpa, ανήκουν οι ιθαγενείς Aymara, που θα επισκευτούμε στη λίμνη Τιτικάκα της Βολιβίας. Η ονομασία "Τιτικάκα"προέρχεται ετυμολογικά από τη γλώσσα quechua των Ίνκας, και σημαίνει Τα ιερά ύδατα απ' όπου γεννήθηκε ο Ήλιος". Ανάμεσα στη φυλή των Aymara υπερίσχυε μία κάστα αριστοκρατών, οι Qollana, οι οποίοι ασκούσαν πολιτικοθρησκευτική εξουσία. Οι Aymaras, λόγω του υψηλού πολιτιστικού τους επιπέδου, απετέλεσαν την αρχηγική ομάδα ανάμεσα στους λοιπούς ιθαγενείς των Άνδεων. Ο Mallku Qhapaq, ο τελευταίος βασιλιάς των Aymara, συγκέντρωσε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία του υψιπέδου των Άνδεων, και ίδρυσε την Αυτοκρατορία των Ίνκας, στο Cuzco του Περού, διατηρώντας το αξίωμά του και αποτελώντας τον πυρήνα της αυτοκρατορικής οικογένειας των Yupanqui. Η λέξη Ίνκα δηλώνει σήμερα το όνομα ολόκληρου εκείνου του λαού. Εκείνη την περίοδο, όμως, σήμαινε βασιλιάς. Πάντως, ετυμολογικά προέρχεται από το ουσιαστικό inti, και σημαίνει "Λάτρης του Ήλιου". Η αυτοκρατορία των Ίνκας ιδρύθηκε μόλις 100 χρόνια πριν από την κατάκτηση του Περού από τους Ισπανούς. Με το σύστημα της βίαιης μετακίνησης των διάφορων εχθρικών μεταξύ τους φυλών, απέφευγαν τις συχνές συρράξεις. Με την πάροδο του χρόνου, οι ευγενείς ανέλαβαν στρατιωτικά, διοικητικά και θρησκευτικά αξιώματα. Κατασκεύασαν ένα σημαντικό οδικό σύστημα, που διευκόλυνε το πρωτόγονο αλλά αποτελεσματικό ταχυδρομείο τους. Λένε, μάλιστα, πως ο βασιλιάς που κατοικούσε στο Cuzco, σε υψόμετρο 3.0000 μ., πάνω στις Άνδεις, έτρωγε καθημερινά φρέσκο ψάρι από τον Ειρηνικό Ωκεανό. Το οδικό αυτό δίκτυο, που εκτεινόταν από το Quito του Ισημερινού μέχρι την κεντρική Χιλή, χρησίμευε και για τη συγκέντρωση των φόρων. Η διοικητική οργάνωση των Ίνκας κατέρρευσε όταν στα 1525, που έφτασαν οι Ισπανοί κατακτητές, ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στον Ίνκα Ataw Huallpa και στον αδελφό του -και σφετεριστή του θρόνου- Huáscar Yupanqui.
Η διοικητική αυτή οργάνωση, παρ' όλο οτι βασιζόταν στο σύστημα της κληρονομικής βασιλείας και στον κοινωνικό θεσμό των οικογενειακών οικιστικών πυρήνων ayllu, λειτουργούσε στην πραγματικότητα βάσει συνταγματικής νομοθεσίας και μπορεί να συγκριθεί με τα σύγχρονα σοσιαλιστικά πρότυπα -όχι, όμως, με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Βάσει νόμου, ο λαός είχε το δικαίωμα να θανατώσει τον Sapa Inka, εάν αυτός δεν είχε μεριμνήσει για τη συγκέντρωση αγαθών και την ασφάλεια του λαού. Βέβαια, δεν έχει σημειωθεί ιστορικά κάποιο τέτοιο γενός λαϊκής εξέγερσης και θανατικής ποινής για κανέναν από τους 12 Ίνκας.
Έτσι, συγκρίνοντας την Αυτοκρατορία των Άνδεων με τα αντίστοιχα βασίλεια της Κεντρικής Αμερικής, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τους Αζτέκους, στο Μεξικό, ως αρχαίους "ναζί".
Συνεχίζοντας τον πολιτισμικό συσχετισμό, θα ήθελα να αναφέρω ελάχιστα στοιχεία για τη θρησκεία: Στην κορυφή του ινκαϊκού πανθέου βρισκόταν ο Wiraqh'ocha -"Ο Αφρός των Υδάτων", που γεννήθηκε από τη λίμνη Τιτικάκα. Αυτός δημιούργησε τον κόσμο και δίδαξε στους ανθρώπους τον πολιτισμό. Αφού ολοκλήρωσε το έργο του, εξαφανίστηκε μέσα στα νερά του Ειρηνικού, έχοντας υποσχεθεί στο λαό του οτι μία μέρα θα επέστρεφε. Αυτή η ιστορία είναι ταυτόσημη μ' εκείνη του μεξικανικού θεού Tloquenahuaque των Αζτέκων. Ίσως αυτό το στοιχείο να εξηγεί γιατί οι ιθαγενείς δέχτηκαν στην αρχή τους Ισπανούς κατακτητές ως θεούς, που επέστρεφαν στη γη τους.
Άλλες θεότητες ήταν:
ο Inti = Ήλιος,
η Mama killa = η Σελήνη, αδελφή & σύζυγος του Ηλίου,
η Pachamama = η Μητέρα Γη,
η Mamaqh'ocha = η θεά της θάλασσας.
Τέλος, οι Παρθένες του Ηλίου, τα ωωραιότερα κορίτσια από την τάξη των πληβείων, λάμβαναν εξαιρετική παιδεία -βάσει κρατικής μέριμνας- και χρησίμευαν ως μαιτρέσσες, ή ακόμη και για τις ανθρωποθυσίες, στη γιορτή του Ήλιου Intiqraymi, στα τείχη του Saqsaywamán.
Οι εκτενείς περιοχές της Νότιας Αμερικής, η μεγάλη ποικιλία των πολιτισμών και η πληθώρα των λαογραφικών στοιχείων, σε σύγκριση με τον περιορισμένο χρόνο που διαθέτω, με υποχρεώνουν να περιοριστώ σε επιγραμματικές αναφορές, σχετικές με τα ενδιαφέροντα του ταξιδιού μας. Παραθέτοντας παρενθετικά ορισμένα στοιχεία από την Κεντρική Αμερική, θα προσπαθήσω να διαμορφώσω μία σφαιρική αντίληψη γύρω από θέματα περιβαλλοντικά, ιστορικά, πολιτιστικά, όπως επίσης και ζητήματα κοινωνικά, πολιτικά και λογοτεχνικά.
Στο ερώτημα των γεωλόγων και των παλαιοντολόγων, που αφορά το σχηματισμό της αμερικανικής ηπείρου, την απάντηση δίνουν -με λυρικό, βέβαια, τρόπο- οι ιθαγενείς της Κεντρικής Αμερικής, ονομάζοντας την τεράστια αυτή περιοχή Nolpopokayan, που σημαίνει: Γη όπου τα βουνά καπνίζουν. Απ' αυτό εύκολα συμπεραίνουμε οτι η έντονη ηφαιστειότητα του Ειρηνικού Ωκεανού δημιούργησε αυτήν την ήπειρο. Μία αλλλη θεωρία αναφέρεται στην ενιαία Πανγαία της λιθανθρακοφόρου περιόδου, και ορίζει την πλήρη αποκόλληση της Αμερικής κατά την Ηώκαινο περίοδο, πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια. Οι Άνδεις είναι μία από τις πρωτοδημιουργηθείσες περιοχές.
Σε όλα τα μήκη και πλάτη αυτής της ηπείρου, υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα, που χρονολογούνται από το 11.000 π.Χ. και ανήκουν στην περίοδο που ονομάζεται Paleoindia. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο αρχαιολογικός χώρος Monteverde, στα δάση της νότιας Χιλής. Έχει αποδειχθεί οτι αυτές οι πρώτες φυλετικές ομάδες έφτασαν από την Κεντρικἠ Ασία στην Αμερική, είτε διασχίζοντας το Βερίγγειο Πορθμό (ανάμεσα στη Σιβηρία και στην Αλάσκα), είτε περνώντας με σχεδίες στον Ειρηνικό Ωκεανό, ακολουθώντας τα αρχιπελάγη της Πολυνησίας. Αυτές οι ομάδες αποτελούνταν από νομαδικές οικογένειες, που με τον καιρό εγκαταστάθηκαν σε συγκεκριμένες περιοχές, όπου καλλιεργούσαν κυρίως καλαμπόκι. Το βιοτικό πρώτυπο των πρώιμων εκείνων ιθαγενών, αντιστοιχεί στην Παλαιολιθική περίοδο. Έτσι λοιπόν, πιστοποιείται οτι η φυλή των Mby' a Tupí Guaraní -που θα συναντήσουμε στην Παραγουάη- προέρχεται από ομάδες αυστραλοειδείς, πρωτοσιβηριανές (μογγολοειδείς) και πρωτομαλαισιανές.
Από το 500 π.Χ. -την κλασική περίοδο της Ελληνικής Ιστορίας- μέχρι και το 1492 -έτος της ανακάλυψης της Αμερικής από τον Χ. Κολόμβο- αυτές οι ομάδες με νεολιθικά πολιτισμικά στοιχεία μεταναστεύουν από τις βόρειες περιοχές της νότιας Αμερικής (δηλ. από τις περιοχές της Καραϊβικής, που κατοικούσαν οι ιθαγενείς Arwak), περνούν από την Αμαζονία και καταλήγουν στη δασώδη περιοχή Chaco, στην Παραγουάη.
Με τον όρο Área Intermedia ορίζεται η πολιτισμική περιοχή που καλύπτει τις Άνδεις, αλλά και τμήματα της Κεντρικής Αμερικής. Οι εκτάσεις που βρίσκονται στην περιφέρεια αυτού του πυρήνα, ονομάζονται marginales, δηλ. περιθωριακές. Τέτοιες περιοχές είναι η Αμαζονία, η Pampa της Αργεντινής και το Chaco της ΠΠαραγουάης, που προανέφερα. Φυσικά, ο όρος "περιθωριακές περιοχές"είναι αυστηρά γεωγραφικός κι επ' ουδενί πολιτισμικός. Είναι αυτονόητο οτι ο καθ' ένας απ' αυτούς τους χώρους παρουσιάζει ομοιογένεια σε θέματα:
1. διατροφής
2. αρχιτεκτονικής
3. διοίκησης
4. γλωσσολογίας
5. τέχνης.
Οι Ισπανοί ιστορικοί της Αναγέννησης χαρακτήριζαν τους ιθαγενείς ως κοινωνία της αφθονίας. Ίσως αυτός ο χαρακτηρισμός να μην ισχύει σήμερα στη Λατινική Αμερική, πάντως σίγουρα θα μπορέσουμε να δοκιμάσουμε mbojapé απó avachi chi avé, δηλ. τις πίττες από καλαμπόκι, και να πιούμε kawi, ή chicha -όπως ονομάζουν οι Ινδιάνοι Γουαρανί της Παραγουάης το οινοπνευματώδες ποτό τους.
Σημαντικά αρχιτεκτονικά μνημεία των ιθαγενών θα συναντήσουμε μόνο στις χώρες των Άνδεων (Περού & Βολιβία), ενώ στις τροπικές περιοχές του Αμαζονίου και τις υποτροπικές της Παραγουάης θα δούμε καταυλισμούς των Γουαρανί που μοιάζουν μ' εκείνους των Yagua του Αμαζονίου. Εφ όσον, λοιπον, θα επισκευτούμε τα μνημεία των Ίνκας -και θα μιλήσουμε γι' αυτά επί τόπου, θα προτιμούσα να σας περιγράψω τα ινδιάνικα χωριά της τροπικής Αμερικής. Ο καταυλισμός αποτελείται συνήθως από καλύβες τοποθετημένες κυκλικά και ονομάζεται tekó-a. Σύμφωνα με τη γενική νοοτροπία των Αμερινδών, τα πάντα στο σύμπαν είναι κυκλικά ή σφαιρικά. Ακόμη και τα αυγά των πουλιών, ή η κοιλιά της εγκύου είναι σφαιρικά. Και τα δύο αυτά γενούν τη ζωή, που κατοικεί στη σφαιρική Γη, μέσα στα στρογγυλά tekó-a.
Στο κέντρο του οικισμού υπάρχει μία κυκλική καλύβα -το opy- με ένα άνοιγμα στην ανατολική πλευρά. Μέσα υπάρχει μία αιώρα. Πρόκειται για το ιερό της φυλής, όπου κατοικεί ο θρησκευτικός ηγέτης Karaí (Ο Μέγας). Αυτός, κρατώντας το yvyra-i, δηλ. ένα σκήπτρο στολισμένο με φτερά, διηγείται στην πολύ μελωδική γλώσσα ñe´engatú τη θρησκευτική μυθολογία της φυλής. Οι Γουαρανί δίνουν μεγάλη σημασία στο άκουσμα της μελωδικής τους γλώσσας, που μέσα στο ονειρικό περιβάλλον του τροπικού δάσους της βροχής, προσδίδει ηρεμία, γαλήνη. Σήμερα η Παραγουάη είναι κατά 95% δίγλωσση χώρα. Όλοι, σχεδόν, οι κάτοικοι μιλάνε ισπανικά και jo-porá.
Στην κοινωνία Γουαρανί υπάρχει και πολιτικός ηγέτης, ο Μburumbichá. Όπως προείπα, το αξίωμα του θρησκευτικού τους ηγέτη ονομάζεται Karaí. Σήμερα στην Παραγουάη αποκαλούν ειρωνικά τους δικτάτορες, γενικά τους στρατιωτικούς, αλλά και κάθε υπεροπτικό άνθρωπο Karaí guazú, δηλ. Μεγάλο Κύριο.
Εκτός, όμως, από την πολιτικο-θρησκευτική οργάνωση, οι ιθαγενείς της Αμαζονίας και του Chaco, έχουν και κοινωνικές διακρίσεις. Οι Γουαρανί θεωρούν οτι υπάρχουν τρία είδη γυναίκας: οι παρθένες, οι σεξουαλικά ώριμες και, τέλος, όσες διανύουν την κλιμακτήριο, ή την έχουν ήδη ξεπεράσει. Σύμφωνα με τα έθιμα της φυλής, κατά την περίοδο της εμμηνόρροιας, τα κορίτσια απομονώνονται από τον ανδρικό πληθυσμό και αποφεύγουν ακόμη και την οπτική επαφή. Εδώ επίσης συναντάται και το φρικτό έθιμο της κλειτοριδεκτομής, που ίσως μας θυμίσει την αντίστοιχη μουσουλμανική συνήθεια.
Όπως προανέφερα, οι πολιτισμοί της επωνομαζόμενης "περιθωριακής" Αμερικής, δεν δημιούργησαν αρχιτεκτονικά μνημεία ανάλογα των Ίνκας, των Αζτέκων και των Μάγιας. Στη χειροτεχνία, όμως, ξεχωρίζει ένα περίπλοκο διακοσμητικό μοτίβο, το para mboi, που συμβολίζει δέρμα φιδιού. Αυτό το μοτίβο το συναντάμε κυρίως στα ψάθινα "θαυματουργά" καλάθια, που συνδέονται άμεσα με τη γυναικεία φύση και ανάγονται στην περίοδο του παλαιολιθικού ανθρώπου-τροφοσυλλέκτη, ενώ το τόξο θεωρείται κατ' εξοχήν ανδρικό χρηστικό έργο λαϊκής τέχνης και μας φέρνει στο νου τους κυνηγούς της νεολθικής περιόδου. Πάντως, το σύμβολο του φιδιού αποτελεί συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους πολιτισμούς της νότιας και της κεντρικής Αμερικής. Είναι γνωστές οι μεξικανικές πυραμίδες των Αζτέκων, αφιερωμένες στο θεοποιημένο ιστορικό πρόσωπο Quetzalcóatl, όπως και των Μάγιας, αφιερωμένες στον Kukulkan -θεότητες και οι δύο του Φτερωτού Φιδιού, που κατάγεται από τον κινέζικο δράκο.
Τελειώνοντας την αναφορά μου αυτή στον ομοιογενή πολιτισμό της τροπικής Αμερικής, που εκπροσωπείται -όπως εξηγήσαμε- κυρίως από τους Arwak της Κολομβίας, τους Yagua του Αμαζονίου και τους Guaraní της Παραγουάης, θα ήθελα να αναφερθώ επιγραμματικά στη μυθολογία αυτής της εκτενούς περιοχής, που αποτελεί συγχρόνως τη λογοτεχνία των Mbby' a Tupí Guaraní.
Το Πάνθεον των Γουαρανί είναι ένα σύστημα ταξινόμησης των δυνάμεων του σύμπαντος. Στην κορυφή της σχηματικής πυραμίδας αξιολόγησης των θεοποιημένων φυσικών φαινομένων βρίσκεται ο Πρώτος και Αληθινός Πατέρας, ο Ñamandú, δηλ. το πνεύμα της σοφίας. Αυτός δημιούργησε τη Γη με τους 5 αιώνιους φοίνικες, τον άνεμο, το χώρο και το χρόνο. Κατόπιν, τοποθέτησε εκεί 4 σημαδεμένα ξύλινα σκήπτρα, για να στηρίξει επάνω τους τους 7 Παραδείσους. Ως δευτερεύουσες θεότητεςαναφέρονται οι εξής:ο Karaí -το πνεύμα της ιερής φωτιάς, που δανείζει το όνομά του ωως αξίωμα στον εκάστοτε αρχιερέα-, ο Tupá -ο θεός των υδάτων -σύμβολο της δροσιάς- και ο Jacairá της ομίχλης του τροπικού δάσους. Τέλος, μας διηγείται ο μύθος Ñandé Jary´i i mitá jevy, οτι η Μεγάλη Γιαγιά ᾱρχέτυπο της φυλής- δεν είχε γονείς, αλλά γεννήθηκε από το άπειρο κενό, όπως συγκριτικά αναφέρει το ιερό βιβλίο Pópol Vuh των Μάγιας της Κεντρικής Αμερικής για τους αντίστοιχους θεούς Gucumatz και Tepeu. Αυτό ίσως μας θυμίσει και τις δοξασίες του Χριστιανισμού.
Οι Γουαρανί πιστεύουν επίσης οτι η παρουσία του ανθρώπου καθιστά τη Φύση "άρρωστη", δηλ. μολυσμένη. Γι' αυτόν το λόγο, η εκάστοτε νέα γενιά πρέπει να εγκατασταθεί σε νέα γη, "άσπιλη". Αυτή, λοιπόν, η συνεχής μετακίνηση των ιθαγενών από την Yvy tenondé προς την Yvy mara-e'y, καθιστά τις κκοινωνίες νομαδικές και φιλοπόλεμες. Το τελευταίο δείγμα τελετουργικής ανθρωποφαγίας σημειώθηκε πριν περίπου 30 χρόνια, τη δεκαετία του 1970.
Ας περάσουμε τώρα στην περιοχή των Άνδεων, όπου ο αρχαιότερος γνωστός, αρχαιολογικά, πολιτισμός είναι αυτός των Uru Chipaya, αν και η παράδοση αναφέρει τους Chulllpa και τους Anti, που έδωσαν το όνομά τους στην οροσειρά των Άνδεων. Στην ανθρωπολογική ομάδα των Chullpa, ανήκουν οι ιθαγενείς Aymara, που θα επισκευτούμε στη λίμνη Τιτικάκα της Βολιβίας. Η ονομασία "Τιτικάκα"προέρχεται ετυμολογικά από τη γλώσσα quechua των Ίνκας, και σημαίνει Τα ιερά ύδατα απ' όπου γεννήθηκε ο Ήλιος". Ανάμεσα στη φυλή των Aymara υπερίσχυε μία κάστα αριστοκρατών, οι Qollana, οι οποίοι ασκούσαν πολιτικοθρησκευτική εξουσία. Οι Aymaras, λόγω του υψηλού πολιτιστικού τους επιπέδου, απετέλεσαν την αρχηγική ομάδα ανάμεσα στους λοιπούς ιθαγενείς των Άνδεων. Ο Mallku Qhapaq, ο τελευταίος βασιλιάς των Aymara, συγκέντρωσε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία του υψιπέδου των Άνδεων, και ίδρυσε την Αυτοκρατορία των Ίνκας, στο Cuzco του Περού, διατηρώντας το αξίωμά του και αποτελώντας τον πυρήνα της αυτοκρατορικής οικογένειας των Yupanqui. Η λέξη Ίνκα δηλώνει σήμερα το όνομα ολόκληρου εκείνου του λαού. Εκείνη την περίοδο, όμως, σήμαινε βασιλιάς. Πάντως, ετυμολογικά προέρχεται από το ουσιαστικό inti, και σημαίνει "Λάτρης του Ήλιου". Η αυτοκρατορία των Ίνκας ιδρύθηκε μόλις 100 χρόνια πριν από την κατάκτηση του Περού από τους Ισπανούς. Με το σύστημα της βίαιης μετακίνησης των διάφορων εχθρικών μεταξύ τους φυλών, απέφευγαν τις συχνές συρράξεις. Με την πάροδο του χρόνου, οι ευγενείς ανέλαβαν στρατιωτικά, διοικητικά και θρησκευτικά αξιώματα. Κατασκεύασαν ένα σημαντικό οδικό σύστημα, που διευκόλυνε το πρωτόγονο αλλά αποτελεσματικό ταχυδρομείο τους. Λένε, μάλιστα, πως ο βασιλιάς που κατοικούσε στο Cuzco, σε υψόμετρο 3.0000 μ., πάνω στις Άνδεις, έτρωγε καθημερινά φρέσκο ψάρι από τον Ειρηνικό Ωκεανό. Το οδικό αυτό δίκτυο, που εκτεινόταν από το Quito του Ισημερινού μέχρι την κεντρική Χιλή, χρησίμευε και για τη συγκέντρωση των φόρων. Η διοικητική οργάνωση των Ίνκας κατέρρευσε όταν στα 1525, που έφτασαν οι Ισπανοί κατακτητές, ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στον Ίνκα Ataw Huallpa και στον αδελφό του -και σφετεριστή του θρόνου- Huáscar Yupanqui.
Η διοικητική αυτή οργάνωση, παρ' όλο οτι βασιζόταν στο σύστημα της κληρονομικής βασιλείας και στον κοινωνικό θεσμό των οικογενειακών οικιστικών πυρήνων ayllu, λειτουργούσε στην πραγματικότητα βάσει συνταγματικής νομοθεσίας και μπορεί να συγκριθεί με τα σύγχρονα σοσιαλιστικά πρότυπα -όχι, όμως, με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Βάσει νόμου, ο λαός είχε το δικαίωμα να θανατώσει τον Sapa Inka, εάν αυτός δεν είχε μεριμνήσει για τη συγκέντρωση αγαθών και την ασφάλεια του λαού. Βέβαια, δεν έχει σημειωθεί ιστορικά κάποιο τέτοιο γενός λαϊκής εξέγερσης και θανατικής ποινής για κανέναν από τους 12 Ίνκας.
Έτσι, συγκρίνοντας την Αυτοκρατορία των Άνδεων με τα αντίστοιχα βασίλεια της Κεντρικής Αμερικής, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τους Αζτέκους, στο Μεξικό, ως αρχαίους "ναζί".
Συνεχίζοντας τον πολιτισμικό συσχετισμό, θα ήθελα να αναφέρω ελάχιστα στοιχεία για τη θρησκεία: Στην κορυφή του ινκαϊκού πανθέου βρισκόταν ο Wiraqh'ocha -"Ο Αφρός των Υδάτων", που γεννήθηκε από τη λίμνη Τιτικάκα. Αυτός δημιούργησε τον κόσμο και δίδαξε στους ανθρώπους τον πολιτισμό. Αφού ολοκλήρωσε το έργο του, εξαφανίστηκε μέσα στα νερά του Ειρηνικού, έχοντας υποσχεθεί στο λαό του οτι μία μέρα θα επέστρεφε. Αυτή η ιστορία είναι ταυτόσημη μ' εκείνη του μεξικανικού θεού Tloquenahuaque των Αζτέκων. Ίσως αυτό το στοιχείο να εξηγεί γιατί οι ιθαγενείς δέχτηκαν στην αρχή τους Ισπανούς κατακτητές ως θεούς, που επέστρεφαν στη γη τους.
Άλλες θεότητες ήταν:
ο Inti = Ήλιος,
η Mama killa = η Σελήνη, αδελφή & σύζυγος του Ηλίου,
η Pachamama = η Μητέρα Γη,
η Mamaqh'ocha = η θεά της θάλασσας.
Τέλος, οι Παρθένες του Ηλίου, τα ωωραιότερα κορίτσια από την τάξη των πληβείων, λάμβαναν εξαιρετική παιδεία -βάσει κρατικής μέριμνας- και χρησίμευαν ως μαιτρέσσες, ή ακόμη και για τις ανθρωποθυσίες, στη γιορτή του Ήλιου Intiqraymi, στα τείχη του Saqsaywamán.
Έχοντας ολοκληρώσει - ήδη από την προηγούμενη ομιλία μας στο Quito του Ecuador- τα πολιτιστικά στοιχεία της προκολομβιανής περιόδου, που αφορούν το ταξίδι μας, θα προσπαθήσω να συνοψίσω και πάλι τα δρώμενα της Αναγενησιακής περιόδου -όπως και των ακόλουθων εποχών της Ν. Αμερικής -σ' αυτήν την τελευταία ομιλία εδώ, στο Santiago της Χιλής.
Κατά τον 15ο αι. μ.Χ., αφού οι Ισπανοί είχαν ήδη ανακτήσει τις έως τότε μουσουλμανικές τους περιοχές, ανέκυψε η ανάγκη μίας νέας πολιτικής δομής, βασισμένης σε χριστιανικά πολιτισμικά στοιχεία.
Όταν, όμως, ο Φερδινάνδος της Αραγωνίας και η Ισαβέλλα της Καστίλλλης αποφάσισαν να εκδιώξουν από την Ισπανία ακόμη και τους τελευταίους εκχριστιανισμένους κρυπτομουσουλμάνους, (πολλοί από τους οποίους έφτασαν ως τη Θεσσαλονίκη), η ισπανική γη έμεινε ακαλλιέργητη, και οι βιοτεχνίες χωρίς εργατικά χέρια. Αυτό ήταν ίσως το μεγαλύτερο πολιτικό κόστος της απελευθέρωσης της Ισπανίας.
Έτσι, η αναγκαιότητα ανακάλυψης και κατάκτησης νέας γης ήταν, πλέον, άμεση. Όχι τόσο για τη γεωργική εκμετάλλευση, όσο για την απόκτηση εργατικών χεριών σκλάβων, που θα εξαντλούσαν τους φυσικούς της πόρους.
Στο λεξιλόγιο των θαλασσοπόρων εκείνης της εποχής, υπήρχε ήδη μία μαγική λέξη: Antilha, που στα πορτογαλικά σημαίνει: "νησιά πριν από το μεγάλο νησί". Πίστευαν, λοιπόν, τότε, οτι η Βραζιλία ήταν ένα νησί στο δρόμο πριν φτάσει κανείς στις Ινδίες.
Ο Χριστόφορος Κολόμβος -γόνος της οικογενείας των εκλατινισμένων Ιουστινιανών, των Giustiniani, όπως ήταν τότε γνωστοί στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου- ανέλαβε ν' ανοίξει το δρόμο προς τις Ινδίες, ακολουθώντας όμως δυτική πορεία, για ν' αποφύγει τους μουσουλμάνους που λιμαίνονταν τα θαλάσσια μονοπάτια της Ανατολής. Έτσι, στις 3 Αυγούστου του 1492, στις 8:00 το πρωί, σαλπάρισε από την Barra de Saltes του Cádiz, στην Ανδαλουσία.
Όπως γράφει ο ίδιος στο ημερολόγιο του καραβιού του: "Αφού έπεσε ο Ήλιος, συνέχιζα την ίδια πορεία προς τα δυτικά. Η καραβέλα Pinta, που ήταν πιο γρήγορη και προπορευόταν, συνάντησε γη και μου έκανε σινιάλο."
Αυτήν τη ξηρά την είδε πρώτος ο Rodrigo de Triana. Πάντως ο πλοίαρχος, στις 10:00 το βράδυ βρισκόταν στο παρατηρητήριο του δικού του καραβιού, και είδε κι εκείνος τα φώτα. Έτσι τουλάχιστον έπρεπε να ισχυριστεί για να βγεί ασπροπρόσωπος, σύμφωνα με τον μεσογειακό του χαρακτήρα.
Τα ξημερώματα, λοιπόν, μεταξύ Πέμπτης 12 και Παρασκευής 13 Οκτωβρίου του 1492, κάρφωσαν στη λευκή παραλία το σταυρό του καθολικισμού, και ονόμασαν το νησί San Salvador, δηλ. Σωτήρα, επειδή όπως πίστευαν, ο Χριστός τους είχε σώσει από εκείνο το εφιαλτικό ταξίδι των 2 1/2 μηνών προς το άγνωστο. Ο Κολόμβος, βέβαια, πίστευε οτι βρισκόταν στις Ινδίες, ενώ στην πραγματικότητα είχε ανακαλύψει το νησί Guanahaní, των Bahamas.
Πριν φτάσουν , όμως, οι Ισπανοί σ' αυτά τα μέρη, οι ιθαγενείς προέβλεπαν την καταστροφή των πολιτισμών τους. Από την άλλη πλευρά της ηπείρου, στην Κορδιλλιέρα των Άνδεων, και πιο συγκεκριμένα στην Αυτοκρατορία των ΄Ινκας, ένα αύρο ουράνιο τόξο διέσχισε τον ουρανό. Ο Ίνκα Ataw Huallpa δεν θέλησε να του δώσει σημασία. Κατά τη διάρκεια της γιορτής του Ἠλιου Intiqraymi, ένας νεκρός κόνδορας έπεσε στην Πλατεία της Χαράς, μπροστά στα πόδια του Αυτοκράτορα. Ο Ataw Huallpa, όμως, και πάλι δεν θέλησε να πιστέψει οτι επρόκειτο για κακό οιωνό. Έστειλε, μάλιστα να σκοτώσουν τον μαντατοφόρο chaski, που του έφερε τα κακά νέα. Και ο ίδιος, με το σπαθί του, πήρε το κεφάλι του σοφού γέροντα της φυλής, που προέβλεψε τη μήνιν των θεών. Ακόμη κι όταν τελικά, το ίδιο του το παλάτι μετατράπηκε σε φυλακή του, πάλι δεν ήθελε να το πιστέψει. Ίσως αυτή η ιστορία με τον σοφό γέροντα να μας θυμίσει τη ρήση του Οιδίποδα προς τον μάντη Τειρεσία: "Τυφλός τα τ' ώττα, τον τε νουν, τα τ' όμματ' εί!"
Η κατάκτηση των Άνδεων από τους Ισπανούς, οφείλεται κυρίως στις ίντριγκες μεταξύ των ιθαγενών. Ο Ισπανός χρονικογράφος της Αναγέννησης Pedro de Cieza de León, μιλά για το πώς άρχισε η διένεξη ανάμεσα στον Ίνκα Ataw Huallpa και στον αδελφό του Huáscar Yupanqui: Στα 1542, αφού είχε πια πεθάνει ο Wayna Qhápaq, -ο Νεώτερος- και η σύζυγός του Chimpu Ocllo, δύο από τα 12 παιδιά τους, ο Ataw Huallpa και ο Huáscar, μάχονταν μεταξύ τους για την απόκτηση της εξουσίας. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, ο πατέρας τους τους είχε αφήσει δύο διαθήκες. Στη μία όριζε οτι οι περιοχές βόρεια του Quito ανήκαν στη δικαιοδοσία του αγαπημένου του Ataw Huallpa, που τον είχε συνοδεύσει σε τόσες μάχες, ενώ στην δεύτερη διαθήκα όριζε οτι ολόκληρη η Αυτοκρατορία θα περνούσε στα χέρια του Huáscar. Οι Ισπανοί, εκμεταλλευόμενοι αυτήν την ίντριγκα, αφού υποστήριξαν τον Huáscar, συνέλαβαν και φυλάκισαν τον Ataw Huallpa στο ίδιο του το παλάτι, ενώ πήραν ως λύτρα ένα δωμάτιο γεμάτο ως τη μέση με χρυσάφι και ασήμι για να τον απελευθερώσουν. Τελικά, εκτέλεσαν και τους δύο αδελφούς.
Στην οργάνωση αυτής της ίντριγκας βοήθησε ο Juan de Candía, δηλ. ο Ιωάννης ο εκ Χάνδακος, ένας Κρητικός απ' το Ηράκλειο, που σ' εκείνα τα χρόνια της Λατινοκρατίας στον Ελλαδικό χώρο, είχε εύκολα περάσει στον ισπανικό στρατό, που αποτελείτο από άτομα της κατώτατης κοινωνικής στάθμης: αποφυλακισμένους, αλκοολικούς, νόθα παιδιά -προϊόντα βιασμών, και γενικά απόκληροι περιθωριακοί τύποι. Ένας απ' αυτούς ήταν και ο Francisco Pizarro, που κατέληξε να δολοφονηθεί στις σκάλες του παλατιού, όπου πριν λίγα χρόνια είχε δολοφονήσει τον Ίνκα Ataw Huallpa Yupanqui.
Οι πεινασμένοι για χρυσάφι και φωτιά καθολικοί ιερείς και βασιλείς της Ισπανίας -μη εξαιρώντας, βέβαια, και τους Πορτογάλους στη Βραζιλία- αφού έκαψαν τις περγαμηνές με τη σοφία της επιστήμης και της λογοτεχνίας των πολιτισμών εκείνων, οπισμένοι μετάνοιωσαν και προσπάθησαν να συγκεντρώσουν οτι απέμενε πλέον. Έτσι, ακόμη και σήμερα, ο λαός προσπαθεί να διατηρήσει την πολιτισμική του κληρονομιά. Στους δρόμους των Άνδεων, ακούγεται ακόμη η μελαγχολική zampoña, το μουσικό όργανο που μοιάζει με τη σύριγγα του Πάνα και μιμείται τον άνεμο των υψιπέδων:
Inti tutayan Ο ήλιος σκοτείνιασε
Ataw Huallpa ayachaspa ο Αταουάλπα είναι πλέον νεκρός
yawar mayu purisqanña και το αίμα πλυμμύρισε τα ποτάμια...
Αυτοί οι μελωποιημένοι στοίχοι, τα huayño, αποτελούν το κύριο μουσικό είδος των Άνδεων σήμερα.
Πλησιάζοντας στο τέλος, θα αρκεστώ μόνο στο να αναφέρω οτι οι επαναστάσεις για την απελευθέρωση της Αμερικής ξεκίνησαν στη Βενεζουέλα, το έτος 1807, με τον Simón Bolívar, για τον οποίον ήδη μιλήσαμε κατά την παραμονή μας στην Bogotá της Κολομβίας.
Το 1811, ξεκινά η Μεξικάνικη επανάσταση, επιρρεασμένη κι αυτή από τη Γαλλική του 1789. Το 1821, απελευθερώνεται η Κόστα Ρίκα και ολόκληρη η Κεντρική Αμερική. Τελευταία απελευθερώθηκε η Βολιβία, το έτος 1824.
Οι λευκοί ισπανικής καταγωγής, γεννημένοι στη Λατινική Αμερική, ονομάζονται criollos. Οι μιγάδες από λευκούς και Αφρικανούς, είναι οι mulatos. Οι μιγάδες από Ισπανούς και ιθαγενείς λέγονται mestizos. Οι guajiros είναι οι μιγάδες από Αφρικανούς και ιθαγενείς. Υπάρχουν, επίσης, οι zambos, δηλ. οι μιγάδες μεταξύ Αφρικανών και Ασιατών.
Η νοοτροπία των mestizos τους καθοδηγεί να ελέγχουν τιε κινήσεις της ζωής τους, ενώ οι ιθαγενείς αποδέχονται στωικά το πεπρωμένο τους. Οι μιγάδες προσπαθούν να κυριαρχούν των καταστάσεων, ενώ οι ιθαγενείς προσανατολίζονται σε μία αυστρά οργανωμένη κοινωνία. Οι μιγάδες είναι επιθετικά ατομικιστές, ενώ οι ιθαγενείς καταπνίγουν το Εγώ τους. Οι μιγάδες μεθούν με τη φαλλοκρατία τους. Ίσως να έχουν καταλάβει οτι η νοημοσύνη είναι υποκειμενική και ισομερώς κατανεμημένη στα δύο φύλλα, κι έτσι χρησιμοποιούν τη φαλλοκρατία ως σανίδα σωτηρίας, ενάντια στον καταποντισμό του εγωισμού τους...
Σας ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σας.
Κατά τον 15ο αι. μ.Χ., αφού οι Ισπανοί είχαν ήδη ανακτήσει τις έως τότε μουσουλμανικές τους περιοχές, ανέκυψε η ανάγκη μίας νέας πολιτικής δομής, βασισμένης σε χριστιανικά πολιτισμικά στοιχεία.
Όταν, όμως, ο Φερδινάνδος της Αραγωνίας και η Ισαβέλλα της Καστίλλλης αποφάσισαν να εκδιώξουν από την Ισπανία ακόμη και τους τελευταίους εκχριστιανισμένους κρυπτομουσουλμάνους, (πολλοί από τους οποίους έφτασαν ως τη Θεσσαλονίκη), η ισπανική γη έμεινε ακαλλιέργητη, και οι βιοτεχνίες χωρίς εργατικά χέρια. Αυτό ήταν ίσως το μεγαλύτερο πολιτικό κόστος της απελευθέρωσης της Ισπανίας.
Έτσι, η αναγκαιότητα ανακάλυψης και κατάκτησης νέας γης ήταν, πλέον, άμεση. Όχι τόσο για τη γεωργική εκμετάλλευση, όσο για την απόκτηση εργατικών χεριών σκλάβων, που θα εξαντλούσαν τους φυσικούς της πόρους.
Στο λεξιλόγιο των θαλασσοπόρων εκείνης της εποχής, υπήρχε ήδη μία μαγική λέξη: Antilha, που στα πορτογαλικά σημαίνει: "νησιά πριν από το μεγάλο νησί". Πίστευαν, λοιπόν, τότε, οτι η Βραζιλία ήταν ένα νησί στο δρόμο πριν φτάσει κανείς στις Ινδίες.
Ο Χριστόφορος Κολόμβος -γόνος της οικογενείας των εκλατινισμένων Ιουστινιανών, των Giustiniani, όπως ήταν τότε γνωστοί στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου- ανέλαβε ν' ανοίξει το δρόμο προς τις Ινδίες, ακολουθώντας όμως δυτική πορεία, για ν' αποφύγει τους μουσουλμάνους που λιμαίνονταν τα θαλάσσια μονοπάτια της Ανατολής. Έτσι, στις 3 Αυγούστου του 1492, στις 8:00 το πρωί, σαλπάρισε από την Barra de Saltes του Cádiz, στην Ανδαλουσία.
Όπως γράφει ο ίδιος στο ημερολόγιο του καραβιού του: "Αφού έπεσε ο Ήλιος, συνέχιζα την ίδια πορεία προς τα δυτικά. Η καραβέλα Pinta, που ήταν πιο γρήγορη και προπορευόταν, συνάντησε γη και μου έκανε σινιάλο."
Αυτήν τη ξηρά την είδε πρώτος ο Rodrigo de Triana. Πάντως ο πλοίαρχος, στις 10:00 το βράδυ βρισκόταν στο παρατηρητήριο του δικού του καραβιού, και είδε κι εκείνος τα φώτα. Έτσι τουλάχιστον έπρεπε να ισχυριστεί για να βγεί ασπροπρόσωπος, σύμφωνα με τον μεσογειακό του χαρακτήρα.
Τα ξημερώματα, λοιπόν, μεταξύ Πέμπτης 12 και Παρασκευής 13 Οκτωβρίου του 1492, κάρφωσαν στη λευκή παραλία το σταυρό του καθολικισμού, και ονόμασαν το νησί San Salvador, δηλ. Σωτήρα, επειδή όπως πίστευαν, ο Χριστός τους είχε σώσει από εκείνο το εφιαλτικό ταξίδι των 2 1/2 μηνών προς το άγνωστο. Ο Κολόμβος, βέβαια, πίστευε οτι βρισκόταν στις Ινδίες, ενώ στην πραγματικότητα είχε ανακαλύψει το νησί Guanahaní, των Bahamas.
Πριν φτάσουν , όμως, οι Ισπανοί σ' αυτά τα μέρη, οι ιθαγενείς προέβλεπαν την καταστροφή των πολιτισμών τους. Από την άλλη πλευρά της ηπείρου, στην Κορδιλλιέρα των Άνδεων, και πιο συγκεκριμένα στην Αυτοκρατορία των ΄Ινκας, ένα αύρο ουράνιο τόξο διέσχισε τον ουρανό. Ο Ίνκα Ataw Huallpa δεν θέλησε να του δώσει σημασία. Κατά τη διάρκεια της γιορτής του Ἠλιου Intiqraymi, ένας νεκρός κόνδορας έπεσε στην Πλατεία της Χαράς, μπροστά στα πόδια του Αυτοκράτορα. Ο Ataw Huallpa, όμως, και πάλι δεν θέλησε να πιστέψει οτι επρόκειτο για κακό οιωνό. Έστειλε, μάλιστα να σκοτώσουν τον μαντατοφόρο chaski, που του έφερε τα κακά νέα. Και ο ίδιος, με το σπαθί του, πήρε το κεφάλι του σοφού γέροντα της φυλής, που προέβλεψε τη μήνιν των θεών. Ακόμη κι όταν τελικά, το ίδιο του το παλάτι μετατράπηκε σε φυλακή του, πάλι δεν ήθελε να το πιστέψει. Ίσως αυτή η ιστορία με τον σοφό γέροντα να μας θυμίσει τη ρήση του Οιδίποδα προς τον μάντη Τειρεσία: "Τυφλός τα τ' ώττα, τον τε νουν, τα τ' όμματ' εί!"
Η κατάκτηση των Άνδεων από τους Ισπανούς, οφείλεται κυρίως στις ίντριγκες μεταξύ των ιθαγενών. Ο Ισπανός χρονικογράφος της Αναγέννησης Pedro de Cieza de León, μιλά για το πώς άρχισε η διένεξη ανάμεσα στον Ίνκα Ataw Huallpa και στον αδελφό του Huáscar Yupanqui: Στα 1542, αφού είχε πια πεθάνει ο Wayna Qhápaq, -ο Νεώτερος- και η σύζυγός του Chimpu Ocllo, δύο από τα 12 παιδιά τους, ο Ataw Huallpa και ο Huáscar, μάχονταν μεταξύ τους για την απόκτηση της εξουσίας. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, ο πατέρας τους τους είχε αφήσει δύο διαθήκες. Στη μία όριζε οτι οι περιοχές βόρεια του Quito ανήκαν στη δικαιοδοσία του αγαπημένου του Ataw Huallpa, που τον είχε συνοδεύσει σε τόσες μάχες, ενώ στην δεύτερη διαθήκα όριζε οτι ολόκληρη η Αυτοκρατορία θα περνούσε στα χέρια του Huáscar. Οι Ισπανοί, εκμεταλλευόμενοι αυτήν την ίντριγκα, αφού υποστήριξαν τον Huáscar, συνέλαβαν και φυλάκισαν τον Ataw Huallpa στο ίδιο του το παλάτι, ενώ πήραν ως λύτρα ένα δωμάτιο γεμάτο ως τη μέση με χρυσάφι και ασήμι για να τον απελευθερώσουν. Τελικά, εκτέλεσαν και τους δύο αδελφούς.
Στην οργάνωση αυτής της ίντριγκας βοήθησε ο Juan de Candía, δηλ. ο Ιωάννης ο εκ Χάνδακος, ένας Κρητικός απ' το Ηράκλειο, που σ' εκείνα τα χρόνια της Λατινοκρατίας στον Ελλαδικό χώρο, είχε εύκολα περάσει στον ισπανικό στρατό, που αποτελείτο από άτομα της κατώτατης κοινωνικής στάθμης: αποφυλακισμένους, αλκοολικούς, νόθα παιδιά -προϊόντα βιασμών, και γενικά απόκληροι περιθωριακοί τύποι. Ένας απ' αυτούς ήταν και ο Francisco Pizarro, που κατέληξε να δολοφονηθεί στις σκάλες του παλατιού, όπου πριν λίγα χρόνια είχε δολοφονήσει τον Ίνκα Ataw Huallpa Yupanqui.
Οι πεινασμένοι για χρυσάφι και φωτιά καθολικοί ιερείς και βασιλείς της Ισπανίας -μη εξαιρώντας, βέβαια, και τους Πορτογάλους στη Βραζιλία- αφού έκαψαν τις περγαμηνές με τη σοφία της επιστήμης και της λογοτεχνίας των πολιτισμών εκείνων, οπισμένοι μετάνοιωσαν και προσπάθησαν να συγκεντρώσουν οτι απέμενε πλέον. Έτσι, ακόμη και σήμερα, ο λαός προσπαθεί να διατηρήσει την πολιτισμική του κληρονομιά. Στους δρόμους των Άνδεων, ακούγεται ακόμη η μελαγχολική zampoña, το μουσικό όργανο που μοιάζει με τη σύριγγα του Πάνα και μιμείται τον άνεμο των υψιπέδων:
Inti tutayan Ο ήλιος σκοτείνιασε
Ataw Huallpa ayachaspa ο Αταουάλπα είναι πλέον νεκρός
yawar mayu purisqanña και το αίμα πλυμμύρισε τα ποτάμια...
Αυτοί οι μελωποιημένοι στοίχοι, τα huayño, αποτελούν το κύριο μουσικό είδος των Άνδεων σήμερα.
Πλησιάζοντας στο τέλος, θα αρκεστώ μόνο στο να αναφέρω οτι οι επαναστάσεις για την απελευθέρωση της Αμερικής ξεκίνησαν στη Βενεζουέλα, το έτος 1807, με τον Simón Bolívar, για τον οποίον ήδη μιλήσαμε κατά την παραμονή μας στην Bogotá της Κολομβίας.
Το 1811, ξεκινά η Μεξικάνικη επανάσταση, επιρρεασμένη κι αυτή από τη Γαλλική του 1789. Το 1821, απελευθερώνεται η Κόστα Ρίκα και ολόκληρη η Κεντρική Αμερική. Τελευταία απελευθερώθηκε η Βολιβία, το έτος 1824.
Οι λευκοί ισπανικής καταγωγής, γεννημένοι στη Λατινική Αμερική, ονομάζονται criollos. Οι μιγάδες από λευκούς και Αφρικανούς, είναι οι mulatos. Οι μιγάδες από Ισπανούς και ιθαγενείς λέγονται mestizos. Οι guajiros είναι οι μιγάδες από Αφρικανούς και ιθαγενείς. Υπάρχουν, επίσης, οι zambos, δηλ. οι μιγάδες μεταξύ Αφρικανών και Ασιατών.
Η νοοτροπία των mestizos τους καθοδηγεί να ελέγχουν τιε κινήσεις της ζωής τους, ενώ οι ιθαγενείς αποδέχονται στωικά το πεπρωμένο τους. Οι μιγάδες προσπαθούν να κυριαρχούν των καταστάσεων, ενώ οι ιθαγενείς προσανατολίζονται σε μία αυστρά οργανωμένη κοινωνία. Οι μιγάδες είναι επιθετικά ατομικιστές, ενώ οι ιθαγενείς καταπνίγουν το Εγώ τους. Οι μιγάδες μεθούν με τη φαλλοκρατία τους. Ίσως να έχουν καταλάβει οτι η νοημοσύνη είναι υποκειμενική και ισομερώς κατανεμημένη στα δύο φύλλα, κι έτσι χρησιμοποιούν τη φαλλοκρατία ως σανίδα σωτηρίας, ενάντια στον καταποντισμό του εγωισμού τους...
Σας ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σας.