Συγκριτική μυθολογία Λατινικής Αμερικής / Ελλάδας
Κείμενο του Ηλία Ταμπουράκη στο VI Πολυεθνικό Πολιτιστικό Φεστιβάλ που οργάνωσε
ο Όμιλος UNESCO Νομού Πειραιώς και Νήσων στις 15 Ιουνίου 2004,
στα πλαίσια των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας.
Συγκριτική Μυθολογία: [1] Ένα παραμύθι παγκόσμιο, αλλά όχι παγκοσμιοποιημένο
«Η αλήθεια που εμπεριέχεται σε οποιοδήποτε θρησκευτικό δόγμα είναι τόσο παραλλαγμένη και συγκαλυμμένη συστηματικά», λέει ο Ζίγκμουντ Φρόυντ[i], «έτσι ώστε το μεγαλύτερο μέρος της Ανθρωπότητας να μην μπορεί να την αναγνωρίσει.» Αυτό ακριβώς συμβαίνει όταν εξηγούμε σ’ ένα παιδί ότι ένας πελαργός φέρνει τα μωρά στον κόσμο. Μαθαίνοντας να αποκρυπτογραφούμε τα συμβολικά γλωσσικά ιδιώματα, θα είναι ευκολότερο να κατανοήσουμε και να διαδώσουμε την αρχαία σοφία. «Μία είναι η Αλήθεια, όμως οι σοφοί της δίνουν πολλά ονόματα», γράφουν οι Βέδδες[ii]. Η θρησκεία, η φιλοσοφία, οι τέχνες, η κοινωνική δομή του ανθρώπου όλων των εποχών, κάθε τεχνολογική κι επιστημονική εφεύρεση ή ανακάλυψη, αλλά και τα όνειρα, πηγάζουν από το μαγικό κύκλο των μύθων, και είναι οι ψυχολογικές βάσεις των γλωσσών. Οι σύγχρονοι ψυχίατροι είναι οι κυρίαρχοι του βασιλείου της μυθολογίας, του μυστικισμού και της δύναμης του λόγου, λέει ο Τζόζεφ Κάμπελ[iii], ενώ ο Ιωάννης Κακριδής[iv] διδάσκει ότι ο μύθος είναι μία αξία που δε χρησιμεύει, βέβαια, ως αποδεικτικό στοιχείο, αλλά ως καθαυτό ουσία και βαθμίδα της ανθρώπινης συνείδησης, η οποία τον δημιουργεί για την ολοκλήρωση και την πληρότητά της.
[1]Σε αυτήν την προσέγγιση των συμβόλων του συλλογικού ασυνείδητου των προκολομβιανών πολιτισμών, δεν θα προσπαθήσουμε να εξομοιώσουμε απλοϊκά τις σκεπτομορφές της πανανθρώπινης διανόησης· δεν υποστηρίζουμε, άλλωστε, τις ψυχαναγκαστικές κραυγές ορισμένων υπερεθνικιστών που διατείνονται ότι… «Ἐν ἀρχῆ ἦν ἡ Ἑλλὰς». Οι πολιτισμοί ακολουθούν –κατά κάποιον τρόπο- παράλληλες πορείες. Αυτή η ανάλυση προτείνει την πιθανότητα μίας παρόμοιας σκέψης ανάμεσα στους λαούς, η οποία τους οδηγεί σε συγκεκριμένους κοινωνικοπολιτικούς σχηματισμούς, ακολουθώντας, όμως, διαφορετικούς δρόμους· δρόμους που ανοίγονται μέσα στη Φύση που τους τρέφει: ζούγλες και πάγους, ερήμους, βουνά και θάλασσες. Αυτή είναι η κύρια λειτουργία της μυθολογίας: να εκφράζει με γραφικό τρόπο τις κοινωνικές και πολιτικές δομές, συνήθως στα πλαίσια κάποιας θρησκείας. Στην αρχαιότητα, η φιλοσοφία συμπορεύτηκε με το μύθο. Η μέθοδος αυτής της σύγκρισης θα είναι «ολιστική»: αποφεύγοντας τις γλωσσολογικές παγίδες των συμπτώσεων –τα επονομαζόμενα “faux amis” ή “false cognates”, μία προσφιλή μέθοδο των ομόηχων λέξεων που χρησιμοποιούν ορισμένοι για να αποδείξουν ότι οι Αμερινδοί μιλούν… ελληνικά (!)- θα εστιάσουμε την προσοχή μας [κατά τον Ζορζ Ντιμεζίλ (Georges Dumézil, 1898-1986), τον Γάλλο πρωτοπόρο της συγκριτικής μυθολογίας] στην τυπολογία των λειτουργιών και στα πρότυπα συμπεριφοράς των μυθικών προσώπων. Συγχρόνως, όμως, θα συγκρίνουμε μεταξύ τους τους θεούς, τους δαίμονες και τους ήρωες, αλλά και ολόκληρο το πάνθεον του κάθε πολιτισμού ως ένα σύνολο, ένα δομημένο σύστημα, έτσι ώστε να εμφανιστεί ο οιοσδήποτε πιθανός ισομορφισμός. Βέβαια, ο περιορισμένος χώρος που διατίθεται για οποιοδήποτε εισαγωγικό σημείωμα, δεν επιτρέπει την εμβάθυνση, αλλά αυτό δεν εμποδίζει την προσεκτική αναφορά κάποιων στοιχείων.
Για οποιαδήποτε διόρθωση, προσθαφαίρεση, σχόλιο, κριτική –θετική ή αρνητική-, ακόμη και για μία απλή, ανθρώπινη επαφή με αντικείμενο ένα κοινό πολιτιστικό ενδιαφέρον, την αγάπη για μία γη τροπική και μία εποχή απόμακρη, μακριά, όμως, από κάθε εθνοκεντρικό και ξενοφοβικό ταμπού περί… «πολιτιστικής καθαρότητος», με χαρά θα επικοινωνήσω μαζί σας στην ηλεκτρονική διεύθυνση: [email protected]
[i] Sigmund Slomo Freud (Τσεχία, 1856 – Αγγλία, 1939): Εβραϊκής καταγωγής Αυστριακός ψυχίατρος.
[ii] Βέδδες (Σανσκριτικά: वेद véda, "Γνώση"): Ιερά κείμενα του Ινδουισμού από το 1.500 π.Χ. Το ουσιαστικό προέρχεται από την ινδοευρωπαϊκή λέξη u̯eidos, που έχει κοινή ρίζα με την ελληνική: εἶδος. Ομώνυμο θεωρείται το 1ο και το 3ο πρόσωπο του ενικού του αορίστου οριστικής:: véda = (ϝ)οἶδα // ἰδέα, όπως και το λατινικό ρήμα video = βλέπω.
(Pokorny's 1959 Indogermanisches etymologisches Wörterbuch.)
[iii] Joseph Campbell, (Η.Π.Α., 1904-1987): Μυθολόγος, δάσκαλος και μεγάλος οραματιστής. Δίδαξε συγκριτική μυθολογία στο Sarah Lorens College της Νέας Υόρκης. Σημαντικό έργο του: The Hero with a thousand faces [Ο Ήρωας με τα χίλια πρόσωπα], (μτφρ. Θεόδωρος Σιαφαρίκας, Εκδ. Ιάμβλιχος, Αθήνα, 2001.)
[iv] Ιωάννης Κακριδής (Αθήνα, 1901-1991): Διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, του Αριστοτελείου Θεσσαλονίκης, των Παν/μίων Στοκχόλμης, Ουψάλας και Λόυντ Σουηδίας, και Τυβίγγης (Tübingen) Γερμανίας. Σημαντικό έργο του: Ελληνική Μυθολογία, 5 τόμοι, Εκδ. Αθηνών, 1986.