2012 Έρχεται το τέλος; Ηλίας Ταμπουράκης, Εκδ. Περίπλους, Αθήνα, 2010
Ετήσιο σεμινάριο Λατινοαμερικανικού πολιτισμού του Ηλία Ταμπουράκη στον Όμιλο UNESCO Ν. Πειραιώς & Νήσων, 2004-2005.
Ετήσιο σεμινάριο Λατινοαμερικανικού πολιτισμού του Ηλία Ταμπουράκη στον Όμιλο UNESCO Ν. Πειραιώς & Νήσων, 2004-2005.
Maya: Αστρονομία & θρησκεία
Η αστρονομία –που τότε ήταν ακόμη αστρολογία- ήταν η σημαντικότερη ασχολία της άρχουσας κάστας των ιερέων. Μπορούσαν να προβλέπουν τις εκλείψεις του Ηλίου της Σελήνης και της Αφροδίτης[i]. Υπολόγιζαν το χρόνο με τρεις τρόπους:
α. ιερά έτη τσoλ κ’ιν (tzol k’in)[ii] με 13 μήνες των 20 ημερών κ’ιν (k’in) = 260 ημέρες,
β. ηλιακά «κοίλα» έτη χάαμπ (jaab) με 18 μήνες των 20 ημερών = 360 ημέρες, τις οποίες ακολουθούσε μία αποφράδα περίοδος ουάγιεμπ (wayeb’) των 5 ημερών.
Πίστευαν ότι η τελευταία ημέρα του κάθε μήνα ήταν το μέσον με το οποίο το μέλλον (κι όχι το παρελθόν) επιρρεάζει το παρόν.
γ. ενότητες της 1, 20, 360, 7.200 και 144.000 ημερών.
(Βλ. σχ. 31)
Ο ημερολογιακός κύκλος περιλάμβανε 52 έτη και αποτελείτο από 3 αντιμετατιθέμενους κύκλους. Ο ένας είχε 20 ημέρες με διαφορετικά ονόματα. Η κάθε ημέρα ήταν προάγγελος ενός οιωνού, έτσι ώστε η αναπόδραστη αλληλουχία των ημερών να λειτουργούσε σαν μία μηχανή που φανέρωνε συνεχώς τα μελλούμενα και το πεπρωμένο των ανθρώπων. Ο δεύτερος κύκλος ήταν αριθμημένος από το 1 έως το 13. Ο μεγάλος κύκλος περιστρεφόταν αριστερόστροφα, ενώ ο μικρός δεξιόστροφα. Έτσι, η ίδια ημέρα εμφανιζόταν με διαφορετικούς αριθμούς. Για να εμφανιστεί ο ίδιος συνδυασμός ημέρας και αριθμού, χρειαζόταν 52 περιστροφές. Ο τρίτος κύκλος είχε 13 μήνες.
Ο χρόνος ξεκινά για τους Μάγια την 0.0.0.0.0. 4 Αχάου (Ajaw) 8 Κουμκ’ού (Kumk’u), δηλαδή στις 13 Αυγούστου του έτους 3.114 π.Χ., και σύμφωνα με τις αρχαίες προφητείες, την 13.0.0.0.0. 4 Αχάου 3 Καν Κιν (Kan K’in), δηλαδή στις 21 Δεκεμβρίου του έτους 2012 μ.Χ., ο Κόσμος μας θα δώσει τη θέση του σ’ ένα νέο κύκλο ύπαρξης.
Οι Μάγια γνώριζαν επίσης το ζωδιακό κύκλο.
Βέβαια, στις γεωγραφικές συντεταγμένες 14° 42' Β y 15 °N Β –όπου βρίσκεται ο κόσμος των Μάγια-, ο Ήλιος φτάνει στο ζενίθ στις 12 Αυγούστου και στις 30 Απριλίου, σ’ ένα διάστημα των 260 ημερών. Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό με το ότι κάθε περίοδος των 260 ημερών ακολουθείται από μία άλλη των 105, και επίσης με τον παράγοντα της μετατόπισης των αστερισμών στο ουράνιο στερέωμα κατά την πάροδο των αιώνων, καθιστά δύσκολη την αντιστοίχηση του ζωδιακού κύκλου σ’ εμάς εδώ, στην Ευρώπη. Όμως σε περιοχές της Γουατεμάλας χρησιμοποιείται ακόμη και στην εποχή μας για την καλλιέργεια του καλαμποκιού από τους απογόνους ιθαγενείς των Μάγια.
Η ιδέα των κυκλικών δημιουργιών και καταστροφών της Φύσης και της Ανθρωπότητας είναι τυπικό γνώρισμα των μεσοαμερικανικών –και όχι μόνο[i]- θρησκειών.
Όταν έφτασαν οι Ισπανοί κατακτητές στην περιοχή του Γιουκατάν και της Γουατεμάλας, οι Μάγια δεν αποτελούσαν έναν πολιτισμικά ενωμένο λαό. Υπήρχαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των φυλών, τόσο στην πολιτική διοίκηση, όσο και στον ημερολογιακό κύκλο και στη θρησκεία. Η θρησκεία των Μάγια ήταν συνυφασμένη με την αστρονομία. Κάθε αστρονομικός/αστρολογικός θεός που έδινε το όνομά του σε χρονικές περιόδους, όταν πέθαινε είχε μία μετενσάρκωση στον Κάτω Κόσμο, περνώντας έτσι κάτω από τη Γη για να εμφανιστεί και πάλι στον ανατολικό ουρανό.
Κατά τον μήνα Ποπ (Pop), γιόρταζαν την αρχή του έτους, ανανεώνοντας τα υλικά αγαθά τους και απέχοντας από την κατανάλωση αλατιού και πιπεριάς, όπως και από τη σεξουαλική επαφή.
Στο μήνα Ουό (Wo), γινόταν οι γιορτές προς τιμήν των ιερέων και των μάγων· έκαιγαν λιβάνι κοπάλ στο θεό Κ’ινίτς Αχάου Ιτσαμνά (K’initz Ajaw Itzamná), ο οποίος θεωρείτο ως ο Υπέρτατος Ιερέας. Ράντιζαν τα ιερά κείμενα με «παρθένο ύδωρ», ένα είδος αγιασμού, τον οποίον έφερναν από βουνά όπου ίσχυε το άβατο για τις γυναίκες, και ο ιερέας έκανε προβλέψεις για το μέλλον.
Την περίοδο του μήνα Σιπ (Zip), οι ιερείς μαζί με τις γυναίκες τους τιμούσαν τη θεά Ις Τσέλ (Ix Chel) κι έκαναν επικλήσεις στον Ιτσαμνά, το Σιτμπολοντούν (Citbolontun) και τον Αχάου Τσαμαχέτς (Ajaw Chamajetz), το θεό της ιατρικής. Την έβδομη ημέρα του ίδιου μήνα καλούσαν με τελετουργικούς χορούς τις θεότητες του κυνηγιού: Αχ-Κανκούμ (Aj-Kankum), Σουχουισίμπ Σιπιταμπάϊ (Zujuyzib Zipitabai) και άλλους. Οι χορευτές εμφανίζονταν με κεφαλές ελαφιών βαμμένες θαλασσί. Ο εορταστικός μήνας έκλεινε με τελετές για τους θεούς της αλιείας Αμπκακνεσόι (Abkaknexoi), Αμππούα (Abpua) και Αχ-Σιτσαμαλκούν (Aj-Citzamalkun).
Ο Σοτς’ (Zotz’) ήταν ο μήνας των μελισσοκόμων.
Κατά το μήνα [T]σέκ[ος] ([T]zek[os]) δεν επιτρεπόταν να χυθεί αίμα. Οι τέσσερις θεοί Μπακάμπ (bakab), είχαν τότε την τιμητική τους. Τους προσέφεραν, λοιπόν, γλυκίσματα από μέλι κι έπιναν μπάλτσε (balche) -ένα οινοπνευματώδες ποτό, το οποίο έπαιρναν από το φλοιό του κορμού του δέντρου Lonchucarpus violaceus.
Στο μήνα Σουλ (Xul) –ο οποίος ήταν αφιερωμένος στον Κουκουλκ’άν (Kukulk’an), δηλαδή το Φτερωτό Φίδι-, τιμούσαν τον αρχηγό του στρατού.
Την περίοδο του μήνα Γιας K’ιν (Yax K’in), έβαφαν τα εργαλεία όλων των τεχνιτών και αγροτών με μία ανοιχτόχρωμη μπλε μπογιά, και αφού συγκέντρωναν τα παιδιά στην κεντρική πλατεία, τους έδιναν συμβολικά μερικά μικρά χτυπήματα στους καρπούς των χεριών, για να γίνουν ικανοί τεχνίτες.
Κατά το μήνα Μολ (Mol), οι μελισσοκόμοι προσεύχονταν στους θεούς για να έχει η γη τους πολλά και καλά λουλούδια. Γιόρταζαν τρυπώντας τα αφτιά τους με ένα αγκάθι του κάκτου μαγγέυ (maguey – agave americana) και βγάζοντας από εκεί αίμα.
Ο Τσ’εν (Ch’en) κι ο Γιας (Yax) ήταν οι μήνες της ανακαίνισης των ναών. Τιμούσαν, τότε, τους θεούς του καλαμποκιού.
Στο μήνα Σακ (Zak) εξευμένιζαν τους θεούς. Η μόνη αιματοχυσία που γινόταν αποδεκτή από τους θεούς ήταν εκείνη της ανθρωποθυσίας. Έτσι, όταν πήγαιναν για κυνήγι, έκαιγαν λιβάνι κοπάλ (copalli) στους θεούς, και άλειφαν τα πρόσωπα των ειδώλων τους με το αίμα από την καρδιά του σκοτωμένου ζώου.
Η γιορτή του μήνα Κεχ (Kej) ήταν κινητή· τότε γιόρταζαν μεθώντας και προσφέροντας αγαθά στους θεούς.
Στο μήνα Μακ (Mak), τα γηραιά μέλη της κοινωνίας Μάγια πραγματοποιούσαν την τελετή του «θανάτου της φωτιάς»: έκαιγαν καρδιές πουλιών και άλλων ζώων. Έβαφαν, επίσης, μπλε, τα πρώτα σκαλοπάτια των πυραμίδων-ναών.
Η περίοδος του μήνα Μοουάν (Muwán), αντιστοιχούσε στη γιορτή του κακάο. Θυσίαζαν ένα σκύλο αλειμμένο με κακάο και πρόσφεραν στους θεούς ιγουάνες (σαύρες iguana) βαμμένες μπλε και φτερά πουλιών.
Ο Πας (Pax) ήταν ο μήνας εορτασμού των στρατιωτικών θριάμβων.
Τέλος, κατά τους μήνες Κ’αϋάμπ’ (K’ayab’) και Κουμκ’ού (Kumk’u), προετοιμάζονταν για την αποφράδα περίοδο Ουαγιέμπ’ (Wayeb’)των 5 ημερών.
☼☼☼
Σύγχρονοι μελετητές[i], αναλύοντας χάρτες διαφόρων πόλεων των Μάγια, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι παρουσιάζουν ένα συγκεκριμένο σχήμα, που ονομάζεται μορφοκλασματικό πρότυπο. Για να κατανοήσουμε τη λειτουργία του, θα πρέπει να λάβουμε ως παράδειγμα το φυτό που λέγεται φτέρη: το κάθε κλαδάκι της μοιάζει με μία μικρότερη φτέρη, η οποία επίσης αποτελείται από άλλες μικρότερες διακλαδώσεις –ίδιες με τις προηγούμενες. Λειτουργεί, δηλαδή, σαν το τρίγωνο του Σιερπίνσκι[ii]. Έτσι, σύμφωνα με τον αριθμό των οικισμών σε κάθε πόλη και τη γεωγραφική τους κατανομή, σχηματίζονται (επαναλαμβανόμενα) μορφοκλασματικά πρότυπα στους χάρτες των αρχαίων πόλεων. Αυτά έχουν ένα συντελεστή που δείχνει την ταχύτητα της κλιμάκωσης του σχήματος της αυτο-ομοιότητας: όσο μικρότερα είναι τα άλματα ανάπτυξης κάθε νέου επιπέδου, τόσο μεγαλύτερο είναι το μορφοκλασματικό μέγεθος. Αυτά τα μεγέθη αλλαγών προκαλούνται από διάφορους παράγοντες: είτε από φυσικά φαινόμενα, είτε από ανθρώπινες αιτίες, όπως δασικές πυρκαγιές ή πόλεμοι, αντίστοιχα.
Τα φαινόμενα αυτά έχουν ως συνέπεια την αυτο-οργανωμένη κρισιμότητα από πλευράς του ανθρώπινου δυναμικού. Μία τέτοια αντίδραση μπορούμε να την κατανοήσουμε, αν πάρουμε ως παράδειγμα τις συσπάσεις τοκετού μίας εγκύου, ή τις αντιδράσεις ενός πληθυσμού μετά από έναν σεισμό. Πρόκειται, λοιπόν, για μία προοδευτικά αυξανόμενη αστάθεια, η οποία –όταν φτάσει στο μέγιστο σημείο- κάνει το σύστημα να επανέρχεται σε μία πιο σταθερή δομή. Είναι, δηλαδή, σαν ένα λοφάκι από άμμο, το οποίο αυξάνει το μέγεθός του κάθε φορά που του προσθέτουμε έναν κόκκο. Από κάποιο σημείο κι έπειτα, γίνονται στις πλαγιές του μικρές κατολισθήσεις, που μειώνουν τη γωνία κλίσης του λόφου. Όμως, ο τελευταίος κόκκος θα προκαλέσει μία τελική, μεγάλου μεγέθους κατολίσθηση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, στα κοινωνικά συστήματα αυτο-οργανωμένης κρισιμότητας, μία αιτία φαινομενικά ασήμαντη, μπορεί να επιφέρει δραματικές επιπτώσεις, ακόμη και την πτώση ενός ολόκληρου πολιτισμού.
Έτσι, η μεγάλης κλίμακας κατανομή των οικισμών των Μάγια –μετά από επαναλαμβανόμενους πολέμους, κατακερματισμούς των τοπικών βασιλείων κι επανένωσης των πόλεων-κρατών-, επέφερε μία αυτο-οργανωμένη κρισιμότητα στην κοινωνία του Γιουκατάν, η οποία προκάλεσε την κατάρρευση του πολιτισμού τους.
Πολιτικές και οικονομικές ήταν, επομένως, οι αιτίες της πτώσης των Μάγια πριν από την άφιξη των Ισπανών κατακτητών του 16ου αι. Οι μελέτες αυτές απέδειξαν ότι όταν η χρήση της γης, το εμπόριο, η διακυβέρνηση και η εργασία είναι βελτιστοποιημένα κατά το μέγιστο και το κοινωνικό σύστημα δεν παρουσιάζει κενά, τότε το μορφοκλασματικό μέγεθος φτάνει στο 2, πράγμα που σημαίνει μία επερχόμενη καταστροφή.
Παρόμοιες μελέτες έγιναν και στον αρχαιολογικό χώρο της Σπάρτης, στην Ελλάδα. Εκεί, το μορφοκλασματικό μέγεθος κατά το έτος 600 π.Χ., άγγιζε το 0,7, ενώ 1.299 χρόνια αργότερα, έφτασε στο 1. Αυτό έδειξε στους Βρετανούς επιστήμονες Γ. Καβάνα και Ρ. Λάξτον ότι υπήρξαν μεγάλες αλλαγές στη διακυβέρνηση, οι οποίες επέφεραν σταδιακά μία πιο σταθερή και δίκαιη κοινωνία στη Λακωνία.
[i] Κλίφορντ Μπράουν (Clifford Brown), του Atlantic University της Florida και ο Γουώλτερ Γουίτσι (Walter Witschey), του Μουσείου Επιστημών της Virginia (USA).
[ii] Wacław Franciszek Sierpiński (Πολωνία, 1882-1969): Μαθηματικός, ο οποίος επινόησε το ομώνυμο τρίγωνο που μπορεί να αναπαραχθεί πολλαπλά σε οποιαδήποτε κλίμακα μεγέθυνσης ή σμίκρυνση.
[i] Οι Αμερινδοί διέθεταν αστρονομικές γνώσεις που τους διευκόλυναν στην καλλιέργεια της γης. Για τη μελέτη των κινήσεων του Σύμπαντος, έχτιζαν τους ναούς τους προσανατολίζοντάς τους στα άστρα.
(Στοιχεία ιθαγενούς αρχαιολογικής αστρονομίας: Sol Latino, Αθήνα, Σεπτ.-Οκτ. 2002, σσ.: 12-15, άρθρο: «Observadores de las estrellas» (δίγλωσσο), Ταμπουράκης Ηλίας.)
Στους incas –τον πολιτισμό των Άνδεων (Περού, Βολιβία, κλπ.) της νότιας Αμερικής-, η περιστροφή των στοιχείων της φύσης, δηλ. τα ηλιοστάσια και οι εποχές, οι άνεμοι, οι μέρες και οι νύχτες κ.ά., εκφράζεται στην ποίηση με το ρήμα muyuy.
[i] Αφροδίτη (Venus): Σε διαφορά με τους Έλληνες της Ομηρικής εποχής, οι Μάγια ήξεραν ότι ο Αυγερινός (ή Εωσφόρος) και ο Έσπερος (ή Αποσπερίτης) ήταν το ίδιο άστρο, δηλ. ο πλανήτης Αφροδίτη.
[ii] Τσολ κ’ιν (Tzol k’in): Αντίστοιχό του ήταν ο ημερολογιακός κύκλος Τονάλπογουάλι (Tolalpohualli) των Αζτέκων.
α. ιερά έτη τσoλ κ’ιν (tzol k’in)[ii] με 13 μήνες των 20 ημερών κ’ιν (k’in) = 260 ημέρες,
β. ηλιακά «κοίλα» έτη χάαμπ (jaab) με 18 μήνες των 20 ημερών = 360 ημέρες, τις οποίες ακολουθούσε μία αποφράδα περίοδος ουάγιεμπ (wayeb’) των 5 ημερών.
Πίστευαν ότι η τελευταία ημέρα του κάθε μήνα ήταν το μέσον με το οποίο το μέλλον (κι όχι το παρελθόν) επιρρεάζει το παρόν.
γ. ενότητες της 1, 20, 360, 7.200 και 144.000 ημερών.
(Βλ. σχ. 31)
Ο ημερολογιακός κύκλος περιλάμβανε 52 έτη και αποτελείτο από 3 αντιμετατιθέμενους κύκλους. Ο ένας είχε 20 ημέρες με διαφορετικά ονόματα. Η κάθε ημέρα ήταν προάγγελος ενός οιωνού, έτσι ώστε η αναπόδραστη αλληλουχία των ημερών να λειτουργούσε σαν μία μηχανή που φανέρωνε συνεχώς τα μελλούμενα και το πεπρωμένο των ανθρώπων. Ο δεύτερος κύκλος ήταν αριθμημένος από το 1 έως το 13. Ο μεγάλος κύκλος περιστρεφόταν αριστερόστροφα, ενώ ο μικρός δεξιόστροφα. Έτσι, η ίδια ημέρα εμφανιζόταν με διαφορετικούς αριθμούς. Για να εμφανιστεί ο ίδιος συνδυασμός ημέρας και αριθμού, χρειαζόταν 52 περιστροφές. Ο τρίτος κύκλος είχε 13 μήνες.
Ο χρόνος ξεκινά για τους Μάγια την 0.0.0.0.0. 4 Αχάου (Ajaw) 8 Κουμκ’ού (Kumk’u), δηλαδή στις 13 Αυγούστου του έτους 3.114 π.Χ., και σύμφωνα με τις αρχαίες προφητείες, την 13.0.0.0.0. 4 Αχάου 3 Καν Κιν (Kan K’in), δηλαδή στις 21 Δεκεμβρίου του έτους 2012 μ.Χ., ο Κόσμος μας θα δώσει τη θέση του σ’ ένα νέο κύκλο ύπαρξης.
Οι Μάγια γνώριζαν επίσης το ζωδιακό κύκλο.
Βέβαια, στις γεωγραφικές συντεταγμένες 14° 42' Β y 15 °N Β –όπου βρίσκεται ο κόσμος των Μάγια-, ο Ήλιος φτάνει στο ζενίθ στις 12 Αυγούστου και στις 30 Απριλίου, σ’ ένα διάστημα των 260 ημερών. Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό με το ότι κάθε περίοδος των 260 ημερών ακολουθείται από μία άλλη των 105, και επίσης με τον παράγοντα της μετατόπισης των αστερισμών στο ουράνιο στερέωμα κατά την πάροδο των αιώνων, καθιστά δύσκολη την αντιστοίχηση του ζωδιακού κύκλου σ’ εμάς εδώ, στην Ευρώπη. Όμως σε περιοχές της Γουατεμάλας χρησιμοποιείται ακόμη και στην εποχή μας για την καλλιέργεια του καλαμποκιού από τους απογόνους ιθαγενείς των Μάγια.
Η ιδέα των κυκλικών δημιουργιών και καταστροφών της Φύσης και της Ανθρωπότητας είναι τυπικό γνώρισμα των μεσοαμερικανικών –και όχι μόνο[i]- θρησκειών.
Όταν έφτασαν οι Ισπανοί κατακτητές στην περιοχή του Γιουκατάν και της Γουατεμάλας, οι Μάγια δεν αποτελούσαν έναν πολιτισμικά ενωμένο λαό. Υπήρχαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των φυλών, τόσο στην πολιτική διοίκηση, όσο και στον ημερολογιακό κύκλο και στη θρησκεία. Η θρησκεία των Μάγια ήταν συνυφασμένη με την αστρονομία. Κάθε αστρονομικός/αστρολογικός θεός που έδινε το όνομά του σε χρονικές περιόδους, όταν πέθαινε είχε μία μετενσάρκωση στον Κάτω Κόσμο, περνώντας έτσι κάτω από τη Γη για να εμφανιστεί και πάλι στον ανατολικό ουρανό.
Κατά τον μήνα Ποπ (Pop), γιόρταζαν την αρχή του έτους, ανανεώνοντας τα υλικά αγαθά τους και απέχοντας από την κατανάλωση αλατιού και πιπεριάς, όπως και από τη σεξουαλική επαφή.
Στο μήνα Ουό (Wo), γινόταν οι γιορτές προς τιμήν των ιερέων και των μάγων· έκαιγαν λιβάνι κοπάλ στο θεό Κ’ινίτς Αχάου Ιτσαμνά (K’initz Ajaw Itzamná), ο οποίος θεωρείτο ως ο Υπέρτατος Ιερέας. Ράντιζαν τα ιερά κείμενα με «παρθένο ύδωρ», ένα είδος αγιασμού, τον οποίον έφερναν από βουνά όπου ίσχυε το άβατο για τις γυναίκες, και ο ιερέας έκανε προβλέψεις για το μέλλον.
Την περίοδο του μήνα Σιπ (Zip), οι ιερείς μαζί με τις γυναίκες τους τιμούσαν τη θεά Ις Τσέλ (Ix Chel) κι έκαναν επικλήσεις στον Ιτσαμνά, το Σιτμπολοντούν (Citbolontun) και τον Αχάου Τσαμαχέτς (Ajaw Chamajetz), το θεό της ιατρικής. Την έβδομη ημέρα του ίδιου μήνα καλούσαν με τελετουργικούς χορούς τις θεότητες του κυνηγιού: Αχ-Κανκούμ (Aj-Kankum), Σουχουισίμπ Σιπιταμπάϊ (Zujuyzib Zipitabai) και άλλους. Οι χορευτές εμφανίζονταν με κεφαλές ελαφιών βαμμένες θαλασσί. Ο εορταστικός μήνας έκλεινε με τελετές για τους θεούς της αλιείας Αμπκακνεσόι (Abkaknexoi), Αμππούα (Abpua) και Αχ-Σιτσαμαλκούν (Aj-Citzamalkun).
Ο Σοτς’ (Zotz’) ήταν ο μήνας των μελισσοκόμων.
Κατά το μήνα [T]σέκ[ος] ([T]zek[os]) δεν επιτρεπόταν να χυθεί αίμα. Οι τέσσερις θεοί Μπακάμπ (bakab), είχαν τότε την τιμητική τους. Τους προσέφεραν, λοιπόν, γλυκίσματα από μέλι κι έπιναν μπάλτσε (balche) -ένα οινοπνευματώδες ποτό, το οποίο έπαιρναν από το φλοιό του κορμού του δέντρου Lonchucarpus violaceus.
Στο μήνα Σουλ (Xul) –ο οποίος ήταν αφιερωμένος στον Κουκουλκ’άν (Kukulk’an), δηλαδή το Φτερωτό Φίδι-, τιμούσαν τον αρχηγό του στρατού.
Την περίοδο του μήνα Γιας K’ιν (Yax K’in), έβαφαν τα εργαλεία όλων των τεχνιτών και αγροτών με μία ανοιχτόχρωμη μπλε μπογιά, και αφού συγκέντρωναν τα παιδιά στην κεντρική πλατεία, τους έδιναν συμβολικά μερικά μικρά χτυπήματα στους καρπούς των χεριών, για να γίνουν ικανοί τεχνίτες.
Κατά το μήνα Μολ (Mol), οι μελισσοκόμοι προσεύχονταν στους θεούς για να έχει η γη τους πολλά και καλά λουλούδια. Γιόρταζαν τρυπώντας τα αφτιά τους με ένα αγκάθι του κάκτου μαγγέυ (maguey – agave americana) και βγάζοντας από εκεί αίμα.
Ο Τσ’εν (Ch’en) κι ο Γιας (Yax) ήταν οι μήνες της ανακαίνισης των ναών. Τιμούσαν, τότε, τους θεούς του καλαμποκιού.
Στο μήνα Σακ (Zak) εξευμένιζαν τους θεούς. Η μόνη αιματοχυσία που γινόταν αποδεκτή από τους θεούς ήταν εκείνη της ανθρωποθυσίας. Έτσι, όταν πήγαιναν για κυνήγι, έκαιγαν λιβάνι κοπάλ (copalli) στους θεούς, και άλειφαν τα πρόσωπα των ειδώλων τους με το αίμα από την καρδιά του σκοτωμένου ζώου.
Η γιορτή του μήνα Κεχ (Kej) ήταν κινητή· τότε γιόρταζαν μεθώντας και προσφέροντας αγαθά στους θεούς.
Στο μήνα Μακ (Mak), τα γηραιά μέλη της κοινωνίας Μάγια πραγματοποιούσαν την τελετή του «θανάτου της φωτιάς»: έκαιγαν καρδιές πουλιών και άλλων ζώων. Έβαφαν, επίσης, μπλε, τα πρώτα σκαλοπάτια των πυραμίδων-ναών.
Η περίοδος του μήνα Μοουάν (Muwán), αντιστοιχούσε στη γιορτή του κακάο. Θυσίαζαν ένα σκύλο αλειμμένο με κακάο και πρόσφεραν στους θεούς ιγουάνες (σαύρες iguana) βαμμένες μπλε και φτερά πουλιών.
Ο Πας (Pax) ήταν ο μήνας εορτασμού των στρατιωτικών θριάμβων.
Τέλος, κατά τους μήνες Κ’αϋάμπ’ (K’ayab’) και Κουμκ’ού (Kumk’u), προετοιμάζονταν για την αποφράδα περίοδο Ουαγιέμπ’ (Wayeb’)των 5 ημερών.
☼☼☼
Σύγχρονοι μελετητές[i], αναλύοντας χάρτες διαφόρων πόλεων των Μάγια, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι παρουσιάζουν ένα συγκεκριμένο σχήμα, που ονομάζεται μορφοκλασματικό πρότυπο. Για να κατανοήσουμε τη λειτουργία του, θα πρέπει να λάβουμε ως παράδειγμα το φυτό που λέγεται φτέρη: το κάθε κλαδάκι της μοιάζει με μία μικρότερη φτέρη, η οποία επίσης αποτελείται από άλλες μικρότερες διακλαδώσεις –ίδιες με τις προηγούμενες. Λειτουργεί, δηλαδή, σαν το τρίγωνο του Σιερπίνσκι[ii]. Έτσι, σύμφωνα με τον αριθμό των οικισμών σε κάθε πόλη και τη γεωγραφική τους κατανομή, σχηματίζονται (επαναλαμβανόμενα) μορφοκλασματικά πρότυπα στους χάρτες των αρχαίων πόλεων. Αυτά έχουν ένα συντελεστή που δείχνει την ταχύτητα της κλιμάκωσης του σχήματος της αυτο-ομοιότητας: όσο μικρότερα είναι τα άλματα ανάπτυξης κάθε νέου επιπέδου, τόσο μεγαλύτερο είναι το μορφοκλασματικό μέγεθος. Αυτά τα μεγέθη αλλαγών προκαλούνται από διάφορους παράγοντες: είτε από φυσικά φαινόμενα, είτε από ανθρώπινες αιτίες, όπως δασικές πυρκαγιές ή πόλεμοι, αντίστοιχα.
Τα φαινόμενα αυτά έχουν ως συνέπεια την αυτο-οργανωμένη κρισιμότητα από πλευράς του ανθρώπινου δυναμικού. Μία τέτοια αντίδραση μπορούμε να την κατανοήσουμε, αν πάρουμε ως παράδειγμα τις συσπάσεις τοκετού μίας εγκύου, ή τις αντιδράσεις ενός πληθυσμού μετά από έναν σεισμό. Πρόκειται, λοιπόν, για μία προοδευτικά αυξανόμενη αστάθεια, η οποία –όταν φτάσει στο μέγιστο σημείο- κάνει το σύστημα να επανέρχεται σε μία πιο σταθερή δομή. Είναι, δηλαδή, σαν ένα λοφάκι από άμμο, το οποίο αυξάνει το μέγεθός του κάθε φορά που του προσθέτουμε έναν κόκκο. Από κάποιο σημείο κι έπειτα, γίνονται στις πλαγιές του μικρές κατολισθήσεις, που μειώνουν τη γωνία κλίσης του λόφου. Όμως, ο τελευταίος κόκκος θα προκαλέσει μία τελική, μεγάλου μεγέθους κατολίσθηση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, στα κοινωνικά συστήματα αυτο-οργανωμένης κρισιμότητας, μία αιτία φαινομενικά ασήμαντη, μπορεί να επιφέρει δραματικές επιπτώσεις, ακόμη και την πτώση ενός ολόκληρου πολιτισμού.
Έτσι, η μεγάλης κλίμακας κατανομή των οικισμών των Μάγια –μετά από επαναλαμβανόμενους πολέμους, κατακερματισμούς των τοπικών βασιλείων κι επανένωσης των πόλεων-κρατών-, επέφερε μία αυτο-οργανωμένη κρισιμότητα στην κοινωνία του Γιουκατάν, η οποία προκάλεσε την κατάρρευση του πολιτισμού τους.
Πολιτικές και οικονομικές ήταν, επομένως, οι αιτίες της πτώσης των Μάγια πριν από την άφιξη των Ισπανών κατακτητών του 16ου αι. Οι μελέτες αυτές απέδειξαν ότι όταν η χρήση της γης, το εμπόριο, η διακυβέρνηση και η εργασία είναι βελτιστοποιημένα κατά το μέγιστο και το κοινωνικό σύστημα δεν παρουσιάζει κενά, τότε το μορφοκλασματικό μέγεθος φτάνει στο 2, πράγμα που σημαίνει μία επερχόμενη καταστροφή.
Παρόμοιες μελέτες έγιναν και στον αρχαιολογικό χώρο της Σπάρτης, στην Ελλάδα. Εκεί, το μορφοκλασματικό μέγεθος κατά το έτος 600 π.Χ., άγγιζε το 0,7, ενώ 1.299 χρόνια αργότερα, έφτασε στο 1. Αυτό έδειξε στους Βρετανούς επιστήμονες Γ. Καβάνα και Ρ. Λάξτον ότι υπήρξαν μεγάλες αλλαγές στη διακυβέρνηση, οι οποίες επέφεραν σταδιακά μία πιο σταθερή και δίκαιη κοινωνία στη Λακωνία.
[i] Κλίφορντ Μπράουν (Clifford Brown), του Atlantic University της Florida και ο Γουώλτερ Γουίτσι (Walter Witschey), του Μουσείου Επιστημών της Virginia (USA).
[ii] Wacław Franciszek Sierpiński (Πολωνία, 1882-1969): Μαθηματικός, ο οποίος επινόησε το ομώνυμο τρίγωνο που μπορεί να αναπαραχθεί πολλαπλά σε οποιαδήποτε κλίμακα μεγέθυνσης ή σμίκρυνση.
[i] Οι Αμερινδοί διέθεταν αστρονομικές γνώσεις που τους διευκόλυναν στην καλλιέργεια της γης. Για τη μελέτη των κινήσεων του Σύμπαντος, έχτιζαν τους ναούς τους προσανατολίζοντάς τους στα άστρα.
(Στοιχεία ιθαγενούς αρχαιολογικής αστρονομίας: Sol Latino, Αθήνα, Σεπτ.-Οκτ. 2002, σσ.: 12-15, άρθρο: «Observadores de las estrellas» (δίγλωσσο), Ταμπουράκης Ηλίας.)
Στους incas –τον πολιτισμό των Άνδεων (Περού, Βολιβία, κλπ.) της νότιας Αμερικής-, η περιστροφή των στοιχείων της φύσης, δηλ. τα ηλιοστάσια και οι εποχές, οι άνεμοι, οι μέρες και οι νύχτες κ.ά., εκφράζεται στην ποίηση με το ρήμα muyuy.
[i] Αφροδίτη (Venus): Σε διαφορά με τους Έλληνες της Ομηρικής εποχής, οι Μάγια ήξεραν ότι ο Αυγερινός (ή Εωσφόρος) και ο Έσπερος (ή Αποσπερίτης) ήταν το ίδιο άστρο, δηλ. ο πλανήτης Αφροδίτη.
[ii] Τσολ κ’ιν (Tzol k’in): Αντίστοιχό του ήταν ο ημερολογιακός κύκλος Τονάλπογουάλι (Tolalpohualli) των Αζτέκων.